Ostatni etap wojen polsko – moskiewskich rozpoczął się po udzieleniu poparcia przez stronę rosyjską powstaniu kozackiemu pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. W połowie roku 1654 siły moskiewskie wkroczyły na Litwę, a następnie zajęły Smoleńsk oraz Wilno. W tych okolicznościach Rzeczpospolitą uratowało uderzenie sprzymierzonych z nią wówczas Tatarów krymskich.
Niedługo po tych wydarzeniach Moskwa – zaniepokojona sukcesami armii szwedzkiej, przerwała ostatecznie działania wojenne i zawarła w roku 1656 rozjem z Polską. Wznowienie wojny przez Rosje cztery lata później, było rezultatem wzmocnienia pozycji Rzeczypospolitej, która do tego czasu uporała się nie tylko ze Szwedami ale również z powstaniem na Ukrainie.
Wyczerpanie obu stron spotęgowane dodatkowo zagrożeniem tureckim, skłoniły Rzeczpospolitą oraz Moskwę do zawarcia rozejmu w Andruszowie w roku 1667. Na jego mocy strona rosyjska miała obejmować Smoleńsk, ziemie siewiersko – czernichowską, Ukrainę Zadnieprzańską oraz Kijów (na okres 2 lat). Ostatecznie granicę polsko – rosyjską zatwierdził na prawie sto lat tzw. traktat Grzymułtowkiego z roku 1686.
Swoją nazwę traktat – zawarty 6 maja w Moskwie, wziął od wojewody poznańskiego Krzysztofa Grzymułtowskiego, który podpisał go w imieniu Rzeczpospolitej. Drugą osobą reprezentującą państwo polsko – litewskie był kanclerz wielki litewski Marcjan Aleksander Ogiński.
Ukraina lewobrzeżna wraz z Kijowem na prawym brzegu, Smoleńszczyzna, Czernichowszczyzna, Dorohobuża i Starodubowa oraz pozostałe pomniejsze obszary wracały na mocy traktatu do Rosji.
Dodatkowo Rosjanie zapewnili wolność wyznania prawosławnym w Rzeczypospolitej, a sobie natomiast prawo wstawiennictwa za nimi. Klauzula ta dawała w praktyce stronie rosyjskiej podstawę do ingerencji w wewnętrzne sprawy państwa polsko – litewskiego.
Ze zmagań z połowy XVII w. Rzeczpospolita wychodziła osłabiona politycznie i wyniszczona. Ambitne plany rozszerzenia władzy na sąsiednie kraje – Szwecje oraz Rosję, zakończyły się utratą części terytoriów. Zawarty traktat oznaczał również definitywny koniec ekspansji polskiej w kierunku wschodnim.
Z drugiej natomiast strony dla Rosji oznaczał początek ekspansji na zachód. Po roku 1686 strona rosyjska sprzymierzyła się ze Świętą Ligą przeciwko Imperium osmańskiemu oraz Tatarom.