Nagroda Nobla jest najbardziej prestiżowym wyróżnieniem na świecie przyznawanym w pięciu kategoriach:
-
fizyka – przyznawana przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk
-
chemia – przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk
-
fizjologia/medycyna – przyznawana przez Instytut Karolinska
-
literatura – przyznawana przez Akademię szwedzką
-
Pokojowa Nagroda Nobla – przyznawana przez Norweski Komitet Noblowski
Alfred Nobel, który nigdy się nie ożenił ani nie miał dzieci, zgromadził olbrzymi majątek, którego nie miał komu zostawić w spadku. Był jednocześnie wizjonerem, wynalazcą i właścicielem ponad 200 różnych patentów. Dlatego postanowił cały swój majątek przeznaczyć na wsparcie naukowców, których wynalazki i odkrycia w istotny sposób wpłynęły na poprawę życia ludzkości lub ich działalność pokojowa wpłynęła na rzecz braterstwa między narodami, likwidację lub redukcję stałych armii.
Pierwsze wręczenie Nagród Nobla odbyło się w roku 1901 w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał wtedy Jean Henri Dunant – założyciel Czerwonego Krzyża. Uroczystość corocznie odbywa się dnia 10 grudnia a nagrody są wręczane przez króla Szwecji. Każdy nagrodzony naukowiec lub działacz otrzymuje pamiątkowy medal, dyplom oraz nagrodę pieniężną, której wysokość na przestrzeni lat wahała się i wynosiła od 8 do 10 milionów koron szwedzkich.
Zasady przyznawania
Aby zostać nominowanym do nagrody trzeba przejść bardzo restrykcyjny proces. Ostateczny termin zgłaszania kandydatów upływa corocznie 31 stycznia. Po tym czasie Komitet Noblowski poddaje ich nazwiska selekcji, po której zostaje tylko 200 kandydatów. Lista kandydatów jest wysyłana do specjalistów z różnych dziedzin, tak by po kolejnej selekcji zostało tylko 15 osób. Następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje do Akademii, której członkowie głosują na konkretnego już kandydata. Nominacje noblowskie nie mogą być ujawnione przez 50 lat. Nagroda Nobla nie jest przyznawana w dziedzinie matematyki. Co roku wokół nagrody są kontrowersje.
Przyznanie Niektórych nagród było mocno krytykowane:
-
Pokojowa Nagroda Nobla dla Baracka Obamy, który był krytykowany za nieudolną politykę wobec Syrii i Libii oraz ataki z użyciem dronów, w których zginęło wielu cywili
-
Nobel dla Enrico Fermii – pomylenie wynalazków. Fermii otrzymał nagrodę za odkrycie nowych pierwiastków ale okazało się że rozszczepił jądro atomowe
-
Otto Hahn z Niemiec za pierwszą reakcję rozszczepienia jądra atomu, z jego badań korzystali naziści
-
Fritz Haber z Niemec za badania umożliwiające produkcję nawozów azotowych, jednak jest też twórcą gazów bojowych, których użycie pod Ypres (I wojna światowa) sam nadzorował oraz zabójczego Cyklonu B, którego naziści używali w komorach gazowych
-
Henry Kissinger z USA za politykę normalizacji między Wschodem a Zachodem podczas :zimnej wojny”. Jego starania nie okazały się jednak trwałe co więcej odpowiadał za bombardowanie Kambodży i wspieranie junt wojskowych w Ameryce Południowej.
-
Antonio Egas Moniz z Włoch za pionierskie badania nad angiografią mózgową, jednak był twórcą lobotomii polegającej na przerwaniu połączeń nerwowych między czołowymi płatami mózgu a międzymózgowiem. Dziś ta metoda jest uważana za zbrodnię.
-
Ordell Hull z USA za wkład w utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych. W 1939 roku jednak brał udział w odesłaniu do Europy statku z tysiącem żydowskich uciekinierów na pokładzie w wyniku czego zginęli oni w obozach zagłady.
-
Julius Wagner-Jauregg z Australii za malarioterapię, czyli leczenie kiły zarazkami malarii. Dziś metoda ta jest uważana za zbyt niebezpieczną. Wagner ponadto wspierał nazizm, był zwolennikiem eugeniki oraz przymusowej sterylizacji osób z wadami rozwojowymi.
Alferd Nobel stworzył instutycję, która przetrwała już ponad 100 lat dzięki zaangażowaniu się różnorakich instytucji oraz Korony Szwedzkiej, która sprawując honorowy patronat nad fundacją jego życia, jednocześne podnosi swoj własny prestiż.