Rośliny żywieniowe albo inaczej alimentacyjne lub spożywcze wykorzystywane są przez ludzi jako pożywienie. Spośród ponad 1,5 tys. uprawianych na świecie gatunków roślin żywieniowych około 50 uprawianych jest na skalę masową.
Wyróżniamy wśród nich:
- rośliny zbożowe (ryż, pszenica, kukurydza, jęczmień, proso, sorgo i inne),
- rośliny okopowe – bulwiaste (ziemniaki, bataty – słodkie ziemniaki, maniok i jam) zaliczane czasami do warzyw,
- rośliny cukrodajne (trzcina cukrowa, burak cukrowy i inne) – czasami zaliczane też do roślin przemyslowych,
- rośliny miododajne,
- warzywa (wśród nich w wyżywieniu ludności Ziemi największe znaczenia mają: pomidory, cebula, kapusta, ogórki, rośliny strączkowe – groch, fasola, soczewica i inne) i owoce (najistotniejsza jest uprawa bananów, jabłek, pomarańczy i winnej latorośli).
Jako rośliny zarówno żywieniowe, jak i przemysłowe traktuje się rośliny oleiste (soja, palma kokosowa, palma oleista – olejowiec gwinejski, orzeszki ziemne, oliwki, słonecznik, rzepak, sezam, len i inne).
Do roślin pseudospożywczych zalicza się rośliny przyprawowe (zioła i przyprawy korzenne, takie jak pieprz i cynamon – ważne w przeszłości z racji tego, że wykorzystywano je w konserwacji żywności) i używki (kawa, herbata, kakaowiec, tytoń).
Największy areał (powierzchnię upraw) wśród roślin uprawnych mają zboża (prawie połowa łącznej powierzchni gruntów ornych oraz sadów i plantacji). Należą one do rodziny wiechlinowatych/traw, a ich owoce – ziarniaki zebrane są razem w postaci kłosa (np. pszenica, jęczmień i żyto) lub wiechy (np. owies, czy ryż). Zawierają one dużo skrobi (cukier złożony) i wykorzystywane są w produkcji mąki (chlebowej, makaronowej), kasz, płatków, otrębów i kiełków i innych produktów żywnościowych. Mają też one zastosowanie jako pasza dla zwierząt hodowlanych i jako rośliny przemysłowe.
W oparciu o sposób uprawy zbóż wyróżniamy wśród nich: zboża jare (wysiewane na początku sezonu wegetacyjnego – na wiosnę) i zboża ozime (wysiewane po zbiorach – na jesieni, przeżywające zimę pod pokrywą śnieżną jako ozimina o wysokości źdźbeł do kilku centymetrów i kwitną oraz dojrzewające w kolejnym sezonie wegetacyjnym).
Największy areał wśród zbóż (217 mln ha w 2010 roku) ma pszenica. Jest to obok jęczmienia najstarsza roślina chlebowa, uprawiana od 10 tys. lat p.n.e. (pszenica płaskurka). Ma spośród wszystkich zbóż największą zawartość białka i glutenu. Głównym obecnie gatunkiem uprawnym jest pszenica zwyczajna, chociaż uprawiane są w mniejszej ilości również inne gatunki, np. pszenica orkisz. Pochodzi ona z południowo-zachodnie i środkowej Azji. Jest to typowe zboże zbiorowisk trawiastych klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego (stepów i prerii). Na żyznych glebach, obficie nawożona i starannie uprawiana daje wysokie plony. W szerokościach międzyzwrotnikowych uprawiana jest na obszarach wyżynnych (Dekan w Indiach, Etiopia, Kenia, Ekwador. Mimo największego areału upraw, ustępuje pod względem wielkości zbiorów kukurydzy i ryżowi.
Kukurydza była w 2010 roku drugą pod względem areału upraw (162 mln ha) rośliną zbożową na świecie. Została udomowiona w Ameryce Środkowej (jej dzikich krewnych można do dziś spotkać w Meksyku, Gwatemali i Nikaragui). Udomowiona około 6,9 tys. lat p.n.e. była podstawowym zbożem chlebowym Azteków, Majów i innych ludów prekolumbijskiej Ameryki (główny gatunek uprawiany pszenica zwyczajna). Takie jest w dalszym ciągu jej podstawowe zastosowanie w krajach Ameryki Łacińskiej. Współcześnie jest też uprawiana poza Amerykami. W porównaniu z pszenicą ma większe wymagania względem długości okresu wegetacyjnego.