Klimat Polski można określić jako umiarkowanie ciepły.
Dla klimatów umiarkowanych szerokości geograficznych typowy jest wyraźnie zaznaczony przebieg roczny temperatury powietrza związany z rocznymi zmianami wysokości kątowej Słońca (najcieplej jest po przesileniu letnim, najchłodniej po przesileniu zimowym).
Większa dostawa energii słonecznej i wyższa temperatura powietrza latem powoduje też silniejsze parowanie i większą wilgotność powietrza (wyrażoną przez ciśnienie pary wodnej) – stąd latem często występuje pogoda parna, której nie obserwujemy w zimie.
Pory roku występujące w Polsce (polski geograf i klimatolog Eugeniusz Romer wyróżnił ich 6) są właśnie termicznymi porami roku. Są to:
- zima (średnia dobowa temperatura powietrza nie przekracza 0,0°C),
- przedwiośnie (w okresie pozimowego wzrostu temperatury powietrza średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż 0,0°C ale nie przekracza 5,0°C),
- wiosna (w okresie pozimowego wzrostu temperatury powietrza średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż 5,0°C ale nie przekracza 15,0°C),
- lato – (średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż15,0 C),
- jesień (w okresie poletniego spadku temperatury powietrza średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż 5,0°C ale nie przekracza 15,0°C),
- przedzimie (w okresie poletniego spadku temperatury powietrza średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż 0,0°C ale nie przekracza 5,0°C).
W cyklu rocznym zmienia się też natężenie procesów konwekcyjnych, czyli pionowych ruchów powietrza atmosferycznego. Zmiany te związane są z silnym ogrzewaniem podłoża latem w ciągu długiego dnia, sprzyjającym rozwojowi konwekcji
i silnym wychładzaniem podłoża jesienią i zimą w trakcie długich nocy, kiedy tworzą się inwersje termiczne hamujące konwekcję.
W efekcie latem częściej tworzą się chmury konwekcyjne (cumulus i cumulonimbus), a w zimie chmury warstwowe. Jako, że chmury konwekcyjne nie zakrywają całego nieba, a chmury warstwowe często tak, ogólne zachmurzenie nieba jest latem mniejsze niż zimą (najbardziej pochmurne miesiące w Polsce to poza górami listopad i grudzień).
Chmury konwekcyjne charakteryzują się dużo większą zawartością wody niż chmury warstwowe. Stąd letnie opady konwekcyjne przynoszą więcej wody niż opady występujące w chłodnej części roku (mimo, że w chłodnej części roku dni z opadem jest więcej niż na wiosnę i latem).
Innym efektem położenia Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych jest przewaga strefowej cyrkulacji atmosferycznej (wiatrów zachodnich, a w dalszej kolejności wschodnich). W sumie jednak cyrkulacja atmosferyczna nad Polską odznacza się dużą zmiennością.
Ta zmienność kierunku i prędkości wiatru, jak również wspomniane występowanie aż 6 pór roku są związane z inną cechą klimatu Polski, jaką jest duża zmienność pogody z dnia na dzień. Wynika ona z przemieszczania się nad Polską mas powietrza (o różnych właściwościach termicznych i wilgotnościowych) i rozdzielających je frontów atmosferycznych (z przejściem frontu wiąże się: wzrost zachmurzenia, wystąpienie opadów zmiany ciśnienia atmosferyczne i kierunku wiatru, którego prędkość okresowo wzrasta, po przejściu frontu znacznie może zmienić się tez temperatura powietrza).
Dynamika atmosfery nad Polską najmniejsza jest jesienią i właśnie wtedy często obserwujemy długie okresy pogody wyżowej i bezopadowej (chociaż czasami chłodnej i mglistej). Czynniki cyrkulacyjne są też odpowiadają też za występowanie anomalii pogodowych (czasami październik jest cieplejszy od września, a w zimie okresy silnych mrozów przeplatają się z odwilżami).
Inną ważną cechą klimatu Polski jest przejściowość. Klimat nasz odznacza się bowiem cechami pośrednimi pomiędzy klimatem oceanicznym, a kontynentalnym.
Ogólnie stopień kontynentalizmu klimatu Polski rośnie w kierunku wschodnim. Wskazują na to m.in.:
- spadek zimowych temperatur powietrza w kierunku wschodnim (średnia temperatura powietrza w styczniu w Słubicach wynosi -0,6°C, a w Suwałkach -4,6°C),
- wzrost w kierunku wschodnim średniej rocznej amplitudy temperatury powietrza (w Słubicach 18,7°C, a w Suwałkach 21,5°C ),
- wzrost średniej rocznej liczby dni z pokrywą śnieżną w kierunku wschodnim (w Słubicach 40 dni, w Suwałkach 96).
Rozkład ten zaburzony jest w obszarach nadmorskich i w obszarach górskich, gdzie zmniejszają się w stosunku do regionów sąsiednich roczne amplitudy temperatury powietrza. Nad morzem jest to związane z występowaniem łagodnych zim, a w górach z chłodnymi miesiącami letnimi.
Przewaga nizin w Polsce powoduje, że stosunki klimatyczne nie są zbyt zróżnicowane w naszym kraju. Bardziej zróżnicowane stosunki klimatyczne są tylko w górach (i w mniejszym stopniu w pasie wyżyn). Wyraźnie zaznacza się tam piętrowość klimatyczna, której głównym przejawem jest spadek temperatury powietrza wraz z wysokością. Widoczna jest też wyraźna zależność wysokości opadów od rzeźby terenu; z wzniesieniami terenowymi (nawet niewysokie, jak wysoczyzny pojezierne północnej Polski) wiążą się wyższe opady. Wysokość opadów zależy też od ekspozycji stoków – najwyższe opady występują na stokach zachodnich, skierowanych w stronę, z której napływają wilgotne, atlantyckie masy powietrza.
Polski klimatolog – Mieczysław Hess – wyróżnił w polskich górach Pieter klimatycznych . Są to licząc od dołu stoku:
- piętro umiarkowanie ciepłe, temperatura powietrza średnia roczna ponad +6,0°C, w Beskidzie Śląskim sięga do 550 m n.p.m., podobnie w Sudetach, w Bieszczadach do 600 m n.p.m., w Tatrach nie występuje;
- piętro umiarkowanie chłodne, temperatura powietrza średnia roczna w zakresie od + 4,0°C do + 6,0°C, w Sudetach występuje od 550 m n.p.m. do 900 m n.p.m., w Beskidzie Śląskim od 550 m n.p.m. do 1100 m n.p.m., w Bieszczadach od 600 m n.p.m. do 1100 m n.p.m., w Tatrach do 1150 m n.p.m. (na stokach południowych wyżej – do 1200 m n.p.m.);
- piętro chłodne, temperatura powietrza średnia roczna w zakresie od +2,0°C do +4,0°C, w Sudetach występuje od 900 m n.p.m. do 1250 m n.p.m., w Beskidzie Śląskim i w Bieszczadach powyżej 1100 m n.p.m., w Tatrach od 1150 m n.p.m. do 1550 m n.p.m. (na stokach południowych wyżej – do 1650 m n.p.m.);
- piętro bardzo chłodne, temperatura powietrza średnia roczna w zakresie od 0,0°C do +2,0°C, w Sudetach występuje powyżej 1250 m n.p.m., w Tatrach od 1550 m n.p.m. do 1850 m n.p.m. (na stokach południowych wyżej – do 2050 m n.p.m.);
- piętro zimne, temperatura powietrza średnia roczna w zakresie od -2,0°C do 0,0°C, występuje w Tatrach od 1850 m n.p.m. do 2200 m n.p.m. (na stokach południowych wyżej – do 2350 m n.p.m.) oraz na Babiej Górze (>1650 m n.p.m.);
- piętro bardzo zimne, temperatura powietrza średnia roczna w zakresie od -4,0°C do -2,0°C, występuje w Tatrach powyżej 2200 m n.p.m. (na stokach południowych powyżej 2350 m n.p.m.).
Dwa najważniejsze elementy pogody i klimatu to: temperatura powietrza i opady.
Średnia roczna temperatura powietrza zmienia się w Polsce (poza górami) od ok. 6,5°C (na Suwalszczyźnie) do ok. 8,5°C (na Niz. Śląskiej, Ziemi Lubuskiej i na Niz. Szczecińskiej). Na Kasprowym Wierchu wynosiła (1971-2000) -0,7°C.
Średnia temperatura powietrza najchłodniejszego miesiąca (stycznia) zmienia się w Polsce (poza górami) od ok. -4,0°C (na Suwalszczyźnie) do ok. 0,0°C (na zachodnim krańcu polskiego wybrzeża). Na Kasprowym Wierchu średnia temperatura stycznia wynosiła (1971-2000) -7,5°C.
Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca w roku (lipca) zmienia się w Polsce niewiele, od nieco poniżej 17C do nieco powyżej 18C. Najchłodniejsze (poza górami) są wzniesienia pojezierne i wyżynne, najcieplejsze: Kotl. Sandomierska, Niż. Śląska oraz pas nizin od środkowej Odry aż po Warszawę na wschodzie. Na Kasprowym Wierchu średnia temperatura lipca wynosiła (1971-2000) +7,1°C..
Roczna suma opadów zmienia się od mniej niż 550 mm w pasie Nizin Środkowopolskich (lokalnie na Kujawach, we wschodniej Wielkopolsce i na zachodnim Mazowszu nawet poniżej 500 mm). Wyższe opady występują na wzniesieniach terenowych - >650 mm na wzniesieniach morenowych Pojezierza Mazurskiego, >700 mm w najwyższych partiach Pojezierza Pomorskiego, >750 mm na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Łysogórach oraz >1000 mm w najwyższych partiach Sudetów (Łysogóry) i Karpat. Na Kasprowym Wierchu roczna suma opadów (1971-2000) wyniosła 1800 mm.