Mikroewolucja – to procesy zachodzące w obrębie danego gatunku polegające na zmianie częstości występowania alleli w populacji i warunkowanych przez nie cech fenotypowych. Efektem mikroewolucji nie są istotne zmiany planu budowy całego organizmu, a jedynie jego niewielkie modyfikacje. Przykładem mikroewolucji jest zmiana ubarwienia u krępaka brzozowego obserwowana na przełomie XIX i XX wieku na terenach przemysłowych w Angli.
![]() |
Odmiana melanistyczna krępaka brzozowego/Olei (20.06.2006)/ |
Makroewolucja – to zmiany ewolucyjne zachodzące na poziomie wyższym od gatunku, które prowadzą do powstawania rodzajów, rodzin i wyższych jednostek systematycznych. W makroewolucji dochodzi do zasadniczych zmian zachodzących z obrębie całego organizmu lub jego części. Źródłem zmian ewolucyjnych są mutacje oraz nowo powstałe geny.
Prawidłowości ewolucji:
• kumulatywność – zmiany ewolucyjne następują w wyniku sukcesywnego kumulowania niewielkich zmian genetycznych i warunkowanych przez nie cech fenotypowych. Według tej prawidłowości ewolucja korzysta i działa na bazie tego, co już zostało wykształcone, a nie tworzy od nowa.
• nieodwracalność ewolucji – ewolucja nie może się cofnąć po drodze, którą postępowała wcześniej. Prawidłowość ta ma odniesienie do makroewolucji (w mikroewolucji zmiany frekwencji alleli mogą odbywać się w dwóch kierunkach – przykładem jest melanizm przemysłowy). U niektórych organizmów mogą pojawić się atawizmy (cechy pojawiające się u współcześnie żyjących organizmów charakterystyczne dla odległych przodków), ale mają one charakter osobniczy.
• kierunkowość – zmiany ewolucyjne biegną w jednym kierunku. Ta prawidłowość ma względny charakter, bowiem ma odniesienie dla pewnego okresu czasu. Oznacza to, że w danej linii rozwojowej przez dłuży okres czasu (milion lat) następuje stopniowy wzrost (lub spadek) nasilenia danej cechy. Później może nastąpić zmiana kierunku.
• postępowość – w wyniku postępujących zmian ewolucyjnych wzrasta różnorodność, złożoność i organizacja świata żywego. Postępowy charakter ewolucji można dostrzec po upływie dłuższego przedziału czasowego.
• zmienne tempo – zmiany ewolucyjne w danej linii rozwojowej zachodzą w niejednostajnym tempie.
Kierunki zmian ewolucyjnych:
• konwergencja – jest efektem ewolucji zbieżnej; polega na wytworzeniu u organizmów należących do różnych linii rozwojowych narządów o podobnej morfologii i funkcjonowaniu
• dywergencja – jest wynikiem ewolucji rozbieżnej; polega na powstaniu u blisko ze sobą spokrewnionych organizmów odmiennych cech przystosowawczych do życia w różnych warunkach środowiskowych