Pajęczaki to zróżnicowana grupa stawonogów lądowych. Ich ciała zbudowane jest z głowotułowia (powstałego przez zrośnięcia się głowy z tułowiem) oraz odwłoka, który różni się budową oraz sposobem połączenia z resztą ciała u różnych przedstawicieli. Może być segmentowany i zrośnięty na całej szerokości z głowotułowiem (skorpiony) lub niesegmentowany i połączony z głowotułowiem wąską szypułą (pająki). Niekiedy odwłok tworzy z głowotułowiem jedną wspólną całość (roztocza).
Na głowotułowi występuje 6 par odnóży. Dwie pierwsze tworzą narządy gębowe: szczękoczułki (I para), które służą do pobierania pokarmu i nogogłaszczki (II para), które również pobierają pokarm, rozdrabniają go i pełnią inne dotykowe funkcje (np. dotykowe). Cztery kolejne pary to odnóża kroczne zakończone pazurkami. U niektórych grup nogogłaszczki ulegają przekształceniu w szczypce (skorpiony, zaleszczotki), niekiedy mogą zawierać jad (u zaleszczotek). Ponadto jad może znajdować się w szczękoczułkach (większość pająków) lub na końcu odwłoka (skorpiony). Odwłok na ogół jest pozbawiony odnóży, choć u niektórych przedstawicieli (pająków, zaleszczotek, roztoczy) występują kądziołki przędne, które najprawdopodobniej są przekształconymi odnóżami. Wytwarzane przez nie nici służą do budowy sieci (w celach łownych) oraz do wyścielania kokonów i miejsc stanowiących ich kryjówki.
Ciało pajęczaków podobnie jak u innych stawonogów pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem wydzielającym chitynowy oskórek, który nad głowotułowiem może tworzyć twardą płytkę grzbietową (np. u pająków).
Większość pajęczaków jest drapieżnikami polującym na swoje ofiary (głównie owady i inne pajęczaki), nieliczne są pasożytami (głównie roztocza np. kleszcze i świerzbowce). Pajęczaki odżywiają się płynnym pokarmem. Pająki najpierw przy pomocy jadu unieruchamiają swoją zdobycz. Następnie polewają enzymami trawiennymi jej ciało porozrywane na części lub wprowadzają enzymy do wnętrza ofiary. Dzięki temu mogą wyssać upłynniony pokaram przy pomocy ruchów umięśnionej gardzieli lub żołądka ssącego. Pasożyty pobierają płynny pokarm np. krew lub soki roślin.
Narządem wymiany gazowej u pająków są najczęściej płuca (worki płucne, płucotchawki), rzadziej tchawki (u kosarzy).
Układ krwionośny nie odbiega budową od pozostałych grup stawonogów (typu otwartego, serce z ostiami, naczynia krwionośne).
Układ wydalniczy tworzą cewki Malpighiego lub gruczoły biodrowe (zmodyfikowane metanefrydia).
Budowa układu nerwowego zależy od trybu życia pajęczaka (scentralizowany u drapieżników). Narządy zmysłów występują w postaci oczu i włosków dotykowych.
Pajęczaki są rozdzielnopłciowe, często spotykamy u nich dymorfizm płciowy. Rozwój jest na ogół prosty (wyjątkiem są roztocza). Niektóre pajęczaki opiekują się swoim potomstwem. (skorpiony, niektóre pająki).
|
PAJĘCZAKI |
||
|
Rzędy |
Charakterystyczne cechy |
Przedstawiciele |
|
pająki |
głowotułów wyraźnie oddzielony od odwłoka; posiadają gruczoły przędne (na odwłoku) i jadowe (na szczękoczułkach); są drapieżnikami; |
pająk krzyżak, |
|
kosarze |
wyglądem przypominają pająki, mają zwarte ciało (brak wyraźnego podziału na głowotułów i odwłok) i długie odnóża; są drapieżnikami (choć żywią się czasami sokami roślinnymi i martwym zwierzętami); |
kosarz zwyczajny |
|
zaleszczotki |
bardzo niewielkie pajęczaki (kilka mm), które wyglądem przypominają małe skorpiony; mają nogogłaszczki przekształcone w szczypce; posiadają gruczoły jadowe (na nogogłaszczkach) i przędne (na szczękoczułkach); są drapieżnikami; |
zaleszczotek pospolity |
|
roztocza |
bardzo małe pajęczaki najczęściej pozbawione oczu; posiadają jednolite ciało (głowotułów zlany z odwłokiem); występuje u nich skomplikowany cykl rozwojowy; są drapieżnikami lub pasożytami (mają aparat do nakłuwania ciała); |
kleszcz pastwiskowy, świerzbowiec drążący, nużeniec ludzki |
|
skorpiony |
duże pajęczaki, posiadają jednolity tułów i segmentowany odwłok, który dzieli się na grubszy, spłaszczony przedodwłok i cieńszy, ruchliwy, wydłużony zaodwłok zakończony kolcem jadowym; ich szczękoczułki i nogogłaszczki uległy przekształceniu w szczypce; |
skorpion cesarki |
Znaczenie pajęczaków:
• pajęczaki drapieżne i pasożytnicze regulując liczebność innych zwierząt (głównie owadów) wpływają na równowagę biocenotyczną;
• pasożyty roślin i zwierząt wyrządzają szkody gospodarcze: wywołują choroby, niszczą uprawy i magazyny żywności;
• pasożyty człowieka mogą przenosić drobnoustroje wywołujące groźne choroby (np. krętki boreliozy i wirusy zapalenia opon mózgowych są przenoszone przez kleszcze);
• jad pająków i skorpionów jest niebezpieczny dla człowieka;
• roztocza kurzowe mogą być przyczyną uciążliwych alergii;
