Gąbki to najprostsze zwierzęta dwuwarstwowe, które w stadium dorosłym prowadzą osiadły tryb życia. Są zwierzętami beztkankowymi – nie tworzą typowych tkanek ani narządów. Występują wyłącznie w środowisku wodnym – głównie w morzach (80% wszystkich przedstawicieli), rzadziej w wodach słodkich. Najczęściej tworzą kolonie, ale mogą też występować pojedynczo.
 |
|
Gąbki |
Gąbki przyjmują różne kształty, w koloniach bardzo nieregularne. Pojedynczy osobnik pod względem organizacji morfologicznej odpowiada stadium gastruli, wyglądem zewnętrznym przypomina worek z otworem wyrzutowym (osculum) skierowanym ku górze. W ścianie gąbek znajdują się pory zwane ostiami, które u najprymitywniejszych przedstawicieli o budowie typu ascon prowadzą wprost do znajdującej się we wnętrzu ciała jamy paragastralnej. Gąbki o bardziej skomplikowanej budowie typu sycon i leucon posiadają w ścianach skomplikowany system kanałów tworzących w niektórych miejscach niewielkie komory.
 |
|
Typy budowy zewnętrznej:A – askon, B – sykon i C - leukon/Ewan ar Born (03.03.2008)/ |
Ścianę gąbek wapiennych i pospolitych tworzą dwie warstwy komórek rozdzielone bezpostaciową mezogleą. Wyróżniamy następujące rodzaje komórek:
• pinakocyty, czyli płaskie komórki okrywające, które posiadają zdolność kurczenia się; znajdują się z zewnętrznej warstwie ciała;
• choanocyty, czyli banieczkowate komórki, które posiadają wić otoczoną plazmatycznym kołnierzykiem (stąd ich inna nazwa komórki kołnierzykowate); znajdują się w warstwie wewnętrznej, wyścielają więc jamę paragastralną;
• amebocyty, czyli niewyspecjalizowane komórki leżące w mezoglei, które mogą poruszać się ruchem pełzakowatym; są totipotencjalne, co oznacza, że mogą różnicować się w inne rodzaje komórek;
Charakterystyczną cechą gąbek jest obecność wewnętrznego szkieletu zbudowanego z różnokształtnych igieł – spikul znajdujących się mezoglei. Igły mogą być zbudowane z węglanu wapnia (gąbki wapienne) lub krzemionki (gąbki szkliste), dodatkowo igły krzemionkowe mogą być spojone białkowymi włóknami sponginowymi (gąbki pospolite).
Gąbki odżywiają się głównie planktonem i bakteriami. Te wraz z wodę przez ostia wpływają do jamy paragastralnej, gdzie osadzają się na kołnierzykach choanocytów. Następnie są trawione na za zasadzie endocytozy.
Gąbki mogą być rozdzielnopłciowe i obojnacze. Rozmnażają się w zarówno w sposób bezpłciowy jak i płciowy. Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się przez pączkowanie, co w efekcie daje najczęściej kolonie (gdy osobnik potomny zostaje przy osobniku macierzystym). Gąbki słodkowodne mogą rozmnażać się przez gemule, czyli pączki wewnętrzne, które są jednocześnie formą przetrwalnikową tworzoną w niesprzyjających warunkach np. przez naszego krajowego nadecznika. W wyniku rozmnażania płciowego w mezoglei (brak gonad) powstają pozostające w osobniku macierzystym komórki jajowe oraz plemniki, które docierają do ciała innego osobnika gdzie dokonują zapłodnienia. Zarodek początkowo rozwija się wewnątrz osobnika macierzystego. Następnie przekształca się w swobodnie pływającą larwę (rozwój złożony), która po pewnym czasie osiada na dnie i przekształca się w postać dorosłą.
Gąbki wykazują dużą zdolność do regeneracji. W skrajnych wypadkach, nawet pojedyncze komórki są w stanie odtworzyć nowy organizm.