Trzy dni trwają zmagania starego człowieka z potężną rybą. W tym czasie Santiago jest zupełnie sam, z dala od ludzi, na pełnym morzu.
Santiago stara się realnie ocenić swoje siły, wie, że nie jest już młody: „Mogę nie być tak silny, jak myślę (…) ale znam wiele sposobów i jestem śmiały”. Jednocześnie zna swoje mocne strony i stara się odpowiednio je wykorzystać. Mężczyzna całkowicie skupia się na zadaniu, nic go nie rozprasza. Kiedy łapie się na myśli o baseballu, przywołuje się do porządku: „Myśl tylko o tym, co należy. Miej w głowie to, co robisz. Nie wolno ci zrobić żadnego głupstwa”.
Wspomnienia, które do siebie dopuszcza, służą dodaniu sobie odwagi. Santiago przywołuje w myślach swój pojedynek na rękę z potężnym Murzynem. Wspomnienie tamtego zwycięstwa dodaje mu sił. Choć upłynęło już wiele lat, pozostała w nim ta sama wola walki i wiara w zwycięstwo. Powtarzał sobie: „Bądź spokojny i silny, mój stary”. Idolem rybaka był baseballista Joe DiMaggio, zawodnik, który swoją pozycję wypracował dzięki ciężkiej pracy, mimo dotkliwych kontuzji. Santiago pragnie mu dorównać. Wspomnienie zawodnika również dodaje mu sił. Kiedy w końcu odnosi zwycięstwo, mówi do siebie: „Wielki Di Maggio byłby dziś ze mnie dumny”.
Rybak podejmuje walkę z własnym ciałem, które czasem go zawodzi. Kiedy w lewej ręce odczuwa bolesne skurcze, czuje się zdradzony przez własny organizm. Przyzwyczajony do towarzystwa Manolina, czuje się również samotny, powtarza: „Chciałbym tu mieć chłopca”. I nie chodzi mu tylko o pomoc fizyczną, ale wsparcie duchowe, o optymizm i wiarę młodego przyjaciela. Rozprasza więc tę samotność mówiąc do siebie:
(…) Gdyby inni usłyszeli, że głośno mówię, pomyśleliby, że zwariowałem (...) Ale ponieważ nie jestem wariatem, więc mi to obojętne. Bogaci mają w łodzi radio, które do nich gada i przynosi im nowiny baseballowe (…).
Zmagając się z marlinem, Santiago odczuwa względem niego szacunek i pewien żal, że musi go zabić. Pragnienie zwycięstwa jest jednak silniejsze nich uczucie litości. Zwraca się do marlina tłumacząc: „Rybo (…) Kocham cię i szanuję bardzo. Ale zabiję cię, nim ten dzień się skończy”. Potężny marlin stopniowo tracący siły kojarzy mu się z nim samym:
(…) Wspaniały jest, dziwny i kto wie, ile ma lat (...) Jeszcze nigdy nie spotkałem równie silnej ryby ani takiej, która postępowałaby równie dziwacznie. Może jest za mądry, żeby skakać. Mógłby mnie wykończyć, gdyby skoczył albo rzucił się nagle. Ale pewnie już nieraz brali go na hak i wie, że tak właśnie powinien walczyć. Nie może wiedzieć, że ma przeciwko sobie tylko jednego człowieka, ani że ten człowiek jest stary (…) Ciekawe, czy ma jakieś plany, czy też to taki sam straceniec jak ja? (…).
Szarpnięcie linki, zwiastujące ostateczne zwycięstwo rybaka, najpierw wywołuje w nim paraliżujący strach. Wyrwany ze snu, nie potrafi od razu ocenić sytuacji. Czuje, jak serce mu zamiera, dłonie ma spocone, a nogi jak z waty. Jest zdezorientowany, ale pełen ciekawości. Kiedy pojmuje, że mu się udało, cieszy jak dziecko, śmieje się radośnie i z ulgą, podśpiewuje, a nawet podryguje do nuconej melodii. I choć ręce ciągle mu się trzęsą, precyzyjnie przyczepia rybę do łodzi.
Zwycięstwo nad marlinem daje Santiago chwilę szczęścia. Stary rybak jest dumny ze swojego osiągnięcia, ma poczucie, że oto przerwał złą passę, udowodnił sobie, że nadal jest sprawnym rybakiem. Jego radość nie trwa jednak długo – niebawem pojawiają się rekiny i zaczynają pożerać jego zdobycz. Santiago jest zrozpaczony. Ma też poczucie winy, że zabił tak wspaniałego marlina: „Zabiłeś go z dumy i dlatego, że jesteś rybakiem. Kochałeś go, kiedy żył, i kochałeś go potem”.
Gdyby darował mu życie, nic by nie stracił, a wspaniała ryba nie stałaby się łatwym łupem dla rekinów. Ale stary człowiek „nie jest stworzony do klęski”. Opanowuje swoje zwątpienie i godzi się z losem: „Płyń po kursie i przyjmij to, co przyjdzie” – mówi w końcu do siebie.