Skamander - program

Pomimo programowej „antyprogramowości” u Skamandrytów można wyróżnić wspólne elementy w zakresie poetyki i światopoglądu. W pierwszym okresie przedstawiciele grupy deklarowali swoistą rewolucyjność. Poezja miała porzucić misję społeczno-narodową i zbliżyć się do zwyczajnej codzienności. Szczególnie mocno deklarowali taką postawę Tuwim, Lechoń, Wierzyński i Słonimski. Lechoń w wierszu otwierającym „Karmazynowy poemat”, pt. „Herostrates” wyrażał pragnienie:

A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę

Z kolei Słonimski w „Czarnej wiośnie” pisał z entuzjazmem:

zrzucam z ramion płaszcz Konrada

Jednocześnie ważną cechą twórczości Skamandrytów był całkowity odwrót od romantycznej i młodopolskiej poetyki. Zamiast symbolizmu, uczuciowej wylewności i patosu poezja ta kierowała się w stronę zwyczajnej egzystencji przeciętnego człowieka, miała więc charakter egalitarny (w przeciwieństwie do nurtów awangardowych). Wyrazem owej tendencji była prozaizacja języka poetyckiego, skupienie na konkrecie, sensualizm oraz używając terminu Jerzego Kwiatkowskiego, „demokratyzacja „ja” lirycznego”. Podmiot wierszy Tuwima i Wierzyńskiego stał się więc człowiekiem jednym z tłumu, który chce w całej pełni korzystać z uroków życia.

Jedną z ulubionych form wczesnej poezji skamandryckiej był dytyramb, a więc wesoła piosenka na cześć życia i sztuki. Dionizyjskość stanowiła szczególną domenę twórczości Tuwima (np. „Wiosna”) i Wierzyńskiego („Jestem jak szampan”), u Iwaszkiewicza zyskała natomiast głębsze filozoficzne sensy.

Pod koniec lat 20. poetyka Skamandrytów uległa wyraźnej przemianie. Okres ten nazywa się skamandryckim klasycyzmem. Wówczas w pełni ujawniła się cecha, która zasadniczo odróżniała tę twórczość od innych grup, a mianowicie ewolucyjny stosunek do tradycji i kultury. Okres ten przyniósł świetne, dojrzałe osiągnięcia poezji skamandryckiej, np. „Powrót do Europy”, „Lato 1932” Iwaszkiewicza czy „Słowa we krwi”, „Rzecz Czarnoleską” Tuwima. Jednocześnie był to czas, kiedy Skamandryci utracili zwartość jako grupa i stali się wybitnymi indywidualnościami.

Druga połowa lat 30. przyniosła natomiast wyraźne ściemnienie tonacji, niepokój metafizyczny, a nawet tony katastroficzne. Przemiana ta szczególnie uwidoczniła się u Wierzyńskiego, który z radosnego piewcy życia ewoluował w proroka wieszczącego nadchodzącą apokalipsę (np. „Wolność tragiczna”, „Kurhany”).