„Zeszyt w kratkę. Rozmowy z dziećmi i nie tylko dziećmi” Jana Twardowskiego to zbiór kilkudziesięciu opowiadań, opowiastek, prozy poetyckiej i wierszy, który został wydany w 1973 roku. Książka ta od razu podbiła serca czytelników – nie tylko najmłodszych, ale także rodziców, nauczycieli i katechetów.
„Zeszyt w kratkę” jest pod każdym względem wyjątkowy, może być bowiem interesującą lekturą dla młodego odbiorcy, pełnić rolę swoistego przewodnika duchowego, w prosty sposób wyjaśniającego prawdy wiary. Równie dobrze może być to jednak książka czytana przez dorosłego, który odnajdzie w niej bogactwo mądrości i kapłańskiego doświadczenia księdza Twardowskiego.
Zbiór ten harmonijnie wpisuje się w cały dorobek poety, ponieważ stoi za nim idea wiary dziecięcej, naiwnej i prostej. Chodzi tu o postawę ufności i zawierzenia, a nie pustych dywagacji. Z tego powodu każda myśl zawarta w „Zeszycie w kratkę” jest poparta konkretnym przykładem z życia. Można powiedzieć, że jest to zbiór rozmaitych anegdot, wspomnień i sytuacji, które przydarzyły się księdzu Twardowskiemu i które zostały uzupełnione jego osobistą refleksją.
Punktem wyjścia dla wszystkich opowiadań księdza jest zawsze Ewangelia. Poeta pokazuje, w jaki sposób Objawienie spotyka się ze zwyczajnym życiem, co więcej – w jaki sposób dociera ono do młodego człowieka. W tym sensie „Zeszyt w kratkę” jest lekturą niezwykle wzruszającą, prezentuje bowiem świat dzieci i ich zaskakująco trafne, intuicyjne rozpoznania najważniejszych prawd, o których dorośli niejednokrotnie zapominają lub nie chcą pamiętać.
Dzieciństwo jawi się tutaj jako czas wtajemniczenia w prawa rzeczywistości, okres poznawania dobra i zła, budowania moralnego kręgosłupa. Dorośli czasami czują się wręcz zawstydzeni dziecięcą mądrością i spostrzegawczością, jak w opowiadaniu „Na lekcji religii”, w którym niewierzący taksówkarz płacze, kiedy jego mały pasażer prosi go o kurs do Jerozolimy w celu uratowania Chrystusa. Podobnie jest w przypadku tekstu „Niewierny Tomek”, gdzie rodzice dotykając kartek intymnego pamiętnika swojej córki, zapisu jej doświadczenia wiary, nawracają się. Dziecko jest w „Zeszycie w kratkę” figurą kluczową – poeta wykazuje się niezwykłym szacunkiem dla młodego odbiorcy, chce wysłuchać tego, co ma mu do powiedzenia, nie wyśmiewa jego naiwności, a wręcz przeciwnie – uczy się od niego. Jednocześnie sam autor niejednokrotnie występuje tu jako dziecko, wraca wspomnieniami do przeszłości, opisuje swój rodzinny dom, szkołę, przyjaciół. Dziecko, zdaje się mówić Twardowski, jest w każdym z nas i zawsze możemy do niego powrócić.
Niezmiernie wzruszające są również te fragmenty zbioru, w których autor porusza temat rodzicielstwa. Macierzyństwo i ojcostwo w jego ujęciu ma wymiar sakralny. Bycie rodzicem wyzwala w człowieku najgłębsze pokłady dobra, bezinteresowności i bezwarunkowej miłości. Bardzo często powraca w „Zeszycie w kratkę” obraz matki opiekującej się dzieckiem w chorobie lub zatroskanego ojca. Szczególnie wzruszające jest opowiadanie „O córce Jaira i tatusiach”, w którym poeta opowiada, jak wyciągnął starą fotografię nieżyjącego ojca i z szacunkiem ucałował jego dłoń.