 |
| Schemat przedstawiający Piekło zgodnie z wyobrażeniami Dantego |
Informacje wstępne
„Boska komedia” Dantego Alighieri to poemat alegoryczny ukazujący wizję wędrówki bohatera lirycznego (a także narratora) przez zaświaty. Dzieło to łączy w sobie filozofię i światopogląd średniowiecza z zupełnie nowymi motywami, które stanowiły zapowiedź renesansu. Z tego względu utwór ten, powstały w okresie od 1307 do 1321r., szybko stał się jednym z najważniejszych i najbardziej znaczących dokonań literackich w historii.
Zaświaty
Bohater „Boskiej komedii” rozpoczyna swoją podróż przez zaświaty od piekła. Następnym etapem jego wędrówki jest czyściec, z którego przenosi się do nieba, gdzie dane jest mu doświadczyć obecności Boga. Skomponowana w ten sposób pielgrzymka stanowi wizję ludzkiego życia – podnoszenie się od grzechu ku boskiej doskonałości.
Każda część zaświatów ma swoją określoną strukturę. W każdej bohaterowi towarzyszy jakiś przewodnik, który wyjawia mu najważniejsze sekrety. W piekle i czyśćcu jest nim Wergiliusz, w niebie są to Beatrycze (ukochana autora) oraz św. Bernard z Clairvaux.
Piekło w „Boskiej komedii”
Piekło w „Boskiej komedii” ma budowę olbrzymiego odwróconego stożka podzielonego na 9 kręgów. Kolejne z nich schodzą w dół, aż do samego Lucyfera. W każdym znajdują się innego rodzaju grzesznicy, których przewinienia mają różną skalę. Piekło powstało właśnie przez największego z demonów. Był on niegdyś aniołem, lecz z powodu zdrady został strącony z nieba przez Boga. Uderzył w ziemię z takim impetem, że powstał olbrzymi lej, na którego dnie znajduje się on sam. Ponad wejściem do piekła znajduje się napis – „Lasciate ogni speranza, voi ch'intrate”, co oznacza „Porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie” (często tłumaczony jest także jako „Ty, który tu wchodzisz, żegnaj się z nadzieją”.
Przedpiekle
Tutaj znajdują się ludzie leniwi, niewykazujący się aktywnością. Przespali oni swoje życie i zupełnie go nie wykorzystali. Wśród nich Dante spotkał najprawdopodobniej Celestyna V (opisany jest jako postać „skażona wielką odmową”). Był to papież, który dobrowolnie zrezygnował z pontyfikatu. Jego następca – Bonifacy VIII – najprawdopodobniej przyczynił się do wygnania Dantego z Florencji.
Krąg pierwszy – Limbo (strażnik – Charon)
Umieszczone są tutaj dusze ludzi cnotliwych i dobrych. Ich jedyną winą było to, że nie poznali nigdy Chrystusa (nie zostali ochrzczeni, byli poganami). Nie cierpią oni mąk fizycznych, nikt nie poddaje ich torturom. Ich cierpienie ma wymiar psychiczny, a jest nim wieczna tęsknota. Znajdują się tutaj m. in. filozofowie starożytni (Sokrates, Arystoteles), twórcy starożytnej literatury (Owidiusz, Horacy), politycy (Juliusz Cezar) oraz bohaterowie (Eneasz).
Kręgi od drugiego do piątego – kręgi niewstrzemięźliwych oraz ludzi o słabej woli
Krąg drugi (strażnik – Minos)
W tym kręgu znajdowały się dusze ludzi, którzy nie potrafili zapanować nad swoją zmysłowością. Byli to m. in. Semiramida (uznawana w średniowieczu za symbol rozpusty), Achilles, Tristan, Dodona (założycielka Kartaginy, która zakochała się w Eneaszu i zapomniała o przysiędze wierności złożonej mężowi), Kleopatra oraz Helena Trojańska. Postaci znajdujące się tutaj ponoszą karę zależną od swoich przewinień (poprzez zaprzeczenie lub wzmocnienie). W dodatku nieustannie targa nimi huraganowy wiatr (co przywodzi na myśl targanie przez zmysły).
Krąg trzeci (strażnik – Cerber)
W kręgu trzecim znajdują się dusze ludzi nieznających umiaru w jedzeniu i piciu. Znajdują się one w „okropnym bagnisku”, a strażnik tego kręgu nieustannie szarpie ich swymi trzema paszczami. Dante spotyka tam florentczyka imieniem Ciacco (z włoskiego – wieprzek). W „Boskiej komedii” wypowiada on prorocze słowa o bratobójczych walkach we Florencji.
Krąg czwarty (strażnik – Pluton)
Krąg ten zasiedlony jest przez dusze skąpców i rozrzutników. Ich karą jest toczenie przed siebie głazów, a jeśli spotkają się – ciskają w siebie obelgi i zmieniają kierunek ruchu. Bohater spotyka tam nie tylko kupców, ale także przedstawicieli stanu duchownego.
Krąg piąty (strażnik – Flegiasz, mitologiczny heros, który podpalił świątynię Apollina w Delfach)
W kręgu tym znajdują się dusze potępionych za gniew i zazdrość. Miejsce to znajduje się za Styksem, a rzekę można przepłynąć dzięki łodzi Flegiasza. Dusze grzęzną w odrzucającym i śmierdzącym bagnie. Dante spotkał w tym kręgu Filippo Argentiego – bogatego florentczyka, który słynął ze swojej pychy (w dziele zawarta jest mocna krytyka tego człowieka).
Dolne piekło
Dolne piekło oddzielone jest od poprzedniej części wielkim murem. Znajdują się w nim gorsi grzesznicy, a on sam podzielony jest na kolejne kręgi.
Krąg szósty (strażnicy – Erynie)
Krąg szósty jest miejscem kaźni duszy kacerzy (heretyków). Leżą oni w płonących trumnach, których wieka są otwarte, lecz gdy ktoś podejdzie za blisko, zatrzaskują się. Wśród cierpiących w tym miejscu jest m. in. Epikur. W szóstym kręgu Dante spotyka także dwóch florentczyków – Farinatę degli Uberti (zwolennika filozofii epikurejskiej oskarżonego o herezję) oraz Cavalcantę Cavalcantiego (w młodości był przyjacielem Dantego, uważano go za przedstawiciela epikurejczyków).
Krąg siódmy (strażnik – Minotaur)
W kręgu siódmym znajdują się dusze bluźnierców oraz gwałtowników (wobec bliźnich, siebie i natury). Ludzie ci cierpią różne męki w trzech osobnych jarach kręgu siódmego. Tyrani i mordercy pływają w rzece krwi – Flegetonie, samobójcy zmienieni w drzewa szarpani są przez harpie (samobójcy – rozrzutnicy ścigani są przez wilki), a ognisty deszcz spada na bluźnierców, lichwiarzy i homoseksualistów. Podróżników oprowadzają po obszarze tego kręgu centaury, które pilnują wykonywania wyroków. W gronie skazanych na cierpienie w siódmym kręgu znajdują się m. in. Aleksander (tyran Fery), Dionizjusz Starszy (okrutny władca Syrakuz), Ezzelino III da Romano (tyran z Treviso), Sekstus Pompej (korsarz). Wśród samobójców Dante spotyka Piera delia Vignę – sycylijskiego poetę, który został oskarżony o spisek na króla, oślepiony i wtrącony do celi. Tam popełnił samobójstwo. Na pustyni, gdzie ognisty deszcz smaga bluźnierców, znajduje się m.in. Kapeanus – mitologiczny bohater, który rzucił wyzwanie Jowiszowi. Dalsza droga doprowadza bohaterów do sodomitów. Spotykają tam Brunetto Latiniego (mistrza Dantego). Do dzisiaj panują wątpliwości, dlaczego postać ta znalazła się w piekle wśród sodomitów, gdyż Latini miał żonę i dzieci. Być może Dante miał do niego żal, że przestał pisać w języku włoskim i tworzył we francuskim.
Krąg ósmy (strażnik – Gerion, mitologiczny potwór, symbol obłudy)
Krąg ósmy oddzielony był od poprzedniego wielką rzeką ognia. Miejsce to podzielone było na 10 czeluści, w których cierpieli różnego rodzaju kłamcy i fałszywcy. Złe doły (bo tak to miejsce się nazywało) zasiedlone były przez wiele dusz. Każdy rodzaj grzeszników cierpiał w sposób zależny od swoich win. Uwodziciele i stręczyciele biegali w przeciwnych kierunkach smagani biczami czartów, a pochlebcy zanurzeni byli w kale. Świętokupcy wisieli głowami w dół, a ich stopy smagał ogień. Wróżbici i magowie musieli iść przed siebie, mając równocześnie głowy obrócone w przeciwnym kierunku. Oszuści zanurzeni są w gorącej smole. Pilnują ich diabły uzbrojone w harpuny. Hipokryci zmuszeni są wędrować w płaszczach z ołowiu. W siódmym jarze znajdują się złodzieje, których ciała gryzione są przez odrażające węże tylko po to, by znów się odrodzić. Kolejny jar zasiedlony jest przez złych doradców, których dusze pokryte są płomieniami. W dziewiątym kręgu pokutują dusze ludzi skazanych za podżeganie do zamieszek. Ich męka jest okrutna – nieustannie ponoszą oni rany, a ich ciała się regenerują. Następną grupą są fałszerze – ci zajmujący się podrabianiem metali naznaczeni są trądem, fałszerze pieniędzy cierpią na wieczne pragnienie i puchlinę, a kłamcy dotknięci są przez olbrzymią gorączkę.
W kręgu tym Dante spotyka wiele osób – zarówno znanych mu z życia, jak i postaci mitologicznych. Warto tutaj wymienić Odyseusza (wśród fałszywych doradców), Mahometa (wśród podżegaczy) oraz papieża Mikołaja III (w gronie świętokupców).
Krąg dziewiąty (strażnicy – Nemrod – olbrzym znany z Biblii - oraz Efialtes, Briareus oraz Anteus - mitologiczni giganci)
Krąg dziewiąty jest ostatnim kręgiem piekła. Znajdują się tam dusze najgorszych grzeszników – zdrajców. Podzieleni są oni na tych, którzy oszukali swe rodziny, ojczyzny oraz przyjaciół. Tkwią oni po policzki w lodowatym jeziorze. W dziewiątym kręgu znajdują się także ludzie, którzy zgładzili swoich gości (także cierpią męki skuci lodem). Na samym dole dziewiątego kręgu, w towarzystwie Lucyfera, cierpią najgorsi grzesznicy – ci, którzy dopuścili się zdrady swoich dobroczyńców – Judasz oraz Brutus i Kasjusz. Są oni miażdżeni w paszczach Lucyfera – przerażającego demona posiadającego sześć par skrzydeł i trzy twarze.