Informacje wstępne
„Boska komedia” Dantego powstawała w okresie od 1307 do 1321 r. Jest to poemat alegoryczny, który opisuje wędrówkę bohatera (będącego także narratorem) przez zaświaty. Podróż rozpoczyna się od piekła, następnym etapem jest czyściec, a jej zwieńczenie stanowi wizyta w niebie i znalezienie się przed obliczem Boga. Utwór ten jest dziś uważany za jedno z największych arcydzieł w historii literatury, na co wielki wpływ miało mistrzostwo jego autora. Dante Alighieri w szczególny sposób połączył cechy typowe dla twórczości średniowiecznej z nowymi motywami i sposobami tworzenia literatury, które stanowiły zapowiedź rodzącego się prądu umysłowego – renesansu.
„Boska komedia” - tytuł i jego znaczenie
Dante Alighieri nazwał swoje dzieło po prostu „Komedia”. Wiązało się to ze średniowiecznym postrzeganiem tego typu utworów. W epoce tej uważano, iż każdy utwór mający dobre zakończenie, jest komedią. Nie było to więc spowodowane dramatycznym charakterem poematu, na co mógłby wskazywać ten tytuł z dzisiejszej perspektywy.
Dzieło Dantego jest tekstem wybitnym, niezwykle zróżnicowanym stylistycznie. Poeta posługuje się w nim różnymi sposobami obrazowania. Potrafi osiągnąć zamierzony efekt, używając stylu wysokiego, pełnego patosu, jednak równie genialnie radzi sobie pisząc w innych konwencjach stylistycznych. „Boska komedia” pełna jest wykwintnych gier słownych (bardzo trudnych do przełożenia) oraz naprawdę doskonale skomponowanych fragmentów humorystycznych. Często pojawia się w nich ironia, np. w scenie spotkania Dantego z jedną z dusz świętokupców w ósmym kręgu piekła. Znajdowali się tam najwyżsi dostojnicy kościelni, a włoski poeta swoją rozmowę z nimi porównywał do spowiedzi, jaką odbywali mordercy przed wyrokami śmierci.
Na uwagę zasługuje też wirtuozeria kompozycyjna poematu, która opiera się na trójce (symbol Trójcy Świętej) i jej wielokrotnościach. Dzieło składa się z trzech części: piekła, czyśćca i nieba. Każde z nich liczy dziewięć mniejszych całości, gdzie zgromadzone są dusze ludzi skazanych na męki, oczekiwanie lub mogących dostąpić chwały u boku Boga. W dodatku Dante napisał swój poemat stosując tercyny – strofy liczące po trzy wersy. Badacze uważają, iż to właśnie on po raz pierwszy zastosował ten rodzaj podziału stroficznego.
„Boska komedia” nie jest utworem typowo średniowiecznym. Dante wprowadził w nim wiele rozmaitych „unowocześnień”. Bardzo ważna jest indywidualność bohatera, który często ocenia spotkane dusze, współczuje im lub też oskarża. Autor koncentrował się nie tylko na Bogu, lecz podejmował również tematykę antropologiczną (refleksja nad człowiekiem). W dodatku – napisał swój najważniejszy utwór w języku narodowym i poruszył w nim wiele spraw aktualnych, zwłaszcza politycznych.
Nie wiadomo, kto dodał do tytułu „Komedia” przymiotnik „boska”. Niektóre źródła podają, że był to Giovanni Boccaccio (autor „Dekameronu”), chcący w ten sposób podkreślić mistrzostwo stylu Dantego Alighieri. Pewne jest jednak, że uczynił to ktoś z późniejszych odbiorców dzieła, które odznacza się nie tylko literackością (na co miał wskazywać Boccaccio), ale jest także opowieścią o dążeniu człowieka do Boga, co w średniowieczu miało bardzo mocny wydźwięk dydaktyczny. Tytuł nadany temu dziełu przez potomnych można więc interpretować dwojako: jako docenienie stylu autora przez któregoś z późniejszych twórców lub jako odniesienie do tematyki utworu, który przedstawia bądź co bądź optymistyczną wizję losów człowieka – powstawanie z osobistego upadku ku Bogu.