Nowela Stefana Żeromskiego skupia się na przedstawieniu różnych postaw Polaków wobec powstania styczniowego. W pewnym sensie zryw powstańczy nie miał szans powodzenia od początku, ponieważ brakowało jedności stanowisk i solidarności wśród rodaków.
Nie każdy Polak był bowiem wrogiem Rosji i Cara – niektórzy wręcz znajdowali się na jego usługach. W „Echach leśnych” jest to właśnie generał Rozłucki, który jako zrusyfikowany Polak dowodził oddziałem carskiej armii odpowiedzialnym za tłumienie inicjatyw powstańczych.
Bratanek Rozłuckiego, Jan zdezerterował z armii i przyłączył się do grupy powstańców. Niestety został pojmany i w drodze sądu polowego skazany na śmierć. Generał Rozłucki jest odpowiedzialny za śmierć swojego krewnego, wydając rozkaz likwidacji i uśmiercenia całego oddziału partyzanckiego. Dochodzi tutaj do głosu ambiwalencja moralna - Rozłucki, zgodnie z przysięgą złożoną carowi jako zwierzchnikowi, musi wydać wyrok śmierci. Wydaje się więc, że decyzja ta musiała być zgodna z jego sumieniem.
Ani ucieczka, ani list bratanka Jana o ucieczce z armii rosyjskiej i podjęciu strony powstańczej nie wzruszają szczególnie generała, jednak późniejsza egzekucja chłopaka jest dla niego bardzo silnym przeżyciem. Widzi bowiem, że Jan oddaje życie z dumą, zachowuje się z godnością – nie pozwala zawiązać sobie oczu, a w ręce trzyma zdjęcie syna. Taka postawa powoduje u generała Rozłuckiego rozterki i frustrację, być może nawet zachwianie jego systemu wartości i zwątpienie w słuszność dokonanej decyzji. Nic więc dziwnego, że Generał ma problem z wypełnieniem ostatniej woli bratanka, który prosił go by zajął się jego synem Piotrem, opowiedział o jego (Jana) poświęceniu dla ojczyzny oraz wychowaniu chłopca w duchu tych wartości.
W wątku tym zostają sobie przeciwstawione dwie postawy: patriotyczny emocjonalizm Jana Rozłuckiego oraz sztywny racjonalizm jego wuja. Z ich sprzeczności wynika problem etyczny, postawiony w noweli S. Żeromskiego – jakie stanowisko przyjąć wobec zaborcy?
Poprzez wprowadzenie postaci małego Piotra (syna rozstrzelanego Jana) we wspomnieniu generała Rozłuckiego, w noweli pojawia się jeszcze wątek wychowania kolejnego pokolenia – synów powstańców i tych, którzy powstanie tłumili. Można poszukiwać odpowiedzi na pytanie czy zwolennicy cara odnieśli sukces i udało im się objąć swoją propagandą całe społeczeństwo? Pamięć jaką otaczana jest mogiła świadczy o tym, że mentalne zwycięstwo jednak nie należy do zaborcy.