Gatunek i forma
Wiersz Jana Andrzeja Morsztyna należy do sonetów, których tematem jest miłość, w tym wypadku nieszczęśliwa. Jako formę wyrazu w sonecie wybrał poeta dialog, którego uczestnikami są miłość, gniew oraz sam podmiot.
Utwór składa się z czterech strof cztero- i trzywersowych.
Miłość tragiczna
Podmiot liryczny jest nieszczęśliwie zakochany i ogromnie cierpi z tego powodu. Jego sercem rządzą zamiennie i gniew. Poeta upersonifikował te uczucia, dzięki czemu mogą one rozmawiać z zakochanym i wyjaśnić mu dlaczego znajduje się w tak fatalnym położeniu.
Podmiot zadaje im pytania retoryczne: zastanawia się dlaczego miłość nie złamie obojętności serca dziewczyny, a gniew nie pomoże pozbyć mu się uczucia do ukochanej:
Czemu mi przyczyny Nie dasz, bym w takiej nie kochał hardości?
W końcu podmiot zwraca się do Fortuny, z prośbą by pomogła mu rozwiązać problem:
Zdesperowany z tego uciążenia,
Fortuny chciałem o ratunek prosić
I Czasu, który wszystkie rzeczy tłucze.
oraz do Czasu, nie pozwalającego mu zapomnieć o uczuciu, wraz z jego upływem. Żadne z tych pojęć nie jest jednak w stanie pomóc podmiotowi. Każda pomoc jest daremna, ponieważ niewola uczuć jest niezwykle silna i trudno się z niej wyzwolić. Okazuje się, że jedynie śmierć może wyswobodzić kochającego od niechcianego uczucia:
Odpowiedziano: Nie chciej prośby wznosić
Do nas daremnej - od twego więzienia
U samej tylko Śmierci w ręku klucze.