 |
| Baruch Spinoza |
Jeden z najwyżej cenionych filozofów doby Baroku, znany głównie pod nazwiskiem Spinoza, przyszedł na świat 24 listopada 1632 roku w Amsterdamie, otrzymując na chrzcie imię Baruch. Już jako dorosły człowiek, w odpowiedzi na wykluczenie go z gminy żydowskiej, przybrał łacińską wersję imienia – Benedykt – w każdym języku etymologia wywodziła je jednak z tego samego słowa: „błogosławiony”. Jego rodzina była uznawana za żydowskich konwertytów, co prawdopodobnie zmusiło ją do wyemigrowania z Portugalii i przeprowadzki do nieco bardziej liberalnych Niderlandów, w których od 1579 roku obowiązywał tzw. Dekret o Tolerancji.
Ojciec Barucha był zamożnym kupcem, co zapewniło późniejszemu filozofowi gruntowną, żydowską edukację. Jako chłopiec Spinoza uczęszczał do chederu, gdzie kształcił się pod kierunkiem rabina ben Israela – przyjaciela samego Rembrandta. Pierwszym językiem Spinozy był hiszpański, z racji przynależności do gminy żydowskiej swobodnie posługiwał się także hebrajskim, w toku edukacji zaznajomił się z łaciną (językiem wszystkich ludzi wykształconych tamtych czasów), a z racji miejsca zamieszkania mówił również po niemiecku i – prawdopodobnie – po francusku.
W 1653 roku Spinoza rozpoczął studia, w trakcie których zapoznał się z Franciszkiem van den Endenem – znany naukowiec i wolnomyśliciel prawdopodobnie obudził w nim zainteresowanie współczesną filozofią, przede wszystkim zaś dualistyczną teorią świata Kartezjusza. W rok później zmarł ojciec Barucha, wobec czego szybko usystematyzował on sprawy majątkowe (cedując rodzinny interes na młodszego brata) i zaczął wykładać w szkole swojego przyjaciela, uważanego już wówczas przez Kościół katolicki za heretyka. W tamtym okresie coraz odważniej zaczął głosić swoje tezy sceptyczne wokół przyjętych przez Kościół dogmatów, twierdził bowiem m.in. iż Bóg jest istotą cielesną. Jego wystąpienia spotkały się z ostrą krytyką, która wespół z podatkami związanymi z toczącą się właśnie wojną zrujnowały jego majątek i zmusiły myśliciela do zajęcia się optyką, z jakiej utrzymywał się do końca życia.
W 1654 roku Spinoza został wykluczony z gminy żydowskiej, wobec czego zaczął używać łacińskiej wersji swojego imienia, zaś 27 lipca 1656 roku Kościół katolicki ogłosił jego ekskomunikę, której oficjalne uzasadnienie nie zostało nigdy jasno sformułowane. Prawdopodobnie jej głównym powodem były wyrażane w pierwszych pracach tezy o śmiertelności duszy oraz śmiało głoszona krytyka Prawa sformułowanego w Starym Testamencie.
Od tamtego czasu filozof prowadził bardzo spokojne życie utrzymując się z prywatnych lekcji filozofii i warsztatu produkującego szkła optyczne. Z tego okresu pochodzi „Traktat krótki o Bogu, człowieku i jego szczęśliwości” wydany – jak wszystkie autorskie dzieła Spinozy – dopiero po jego śmierci. Ok. 1660 roku filozof przeniósł się do Rijnsburga, gdzie rozpoczął prace nad usystematyzowaniem spuścizny Kartezjusza, których efektem stało się dzieło „Zasady filozofii Kartezjusza w porządku geometrycznym wywiedzione”, wydane w Amsterdamie w 1663 roku. Od 1670 roku zamieszkał na stałe w Hadze, gdzie ukończył podręcznik do gramatyki hebrajskiej, napisał kilka esejów o tematyce naukowej, a także rozpoczął pracę nad tłumaczeniem Biblii na język niemiecki. Wtedy powstało również jego najważniejsze dzieło filozoficzne „Traktat teologiczno-polityczny”, o którym miał ponoć rozmawiać z poznanym w 1676 roku Leibnitzem.
W drugiej połowie lat 70-tych Spinoza zaczął cierpieć z powodu nawracających chorób dróg oddechowych , spowodowanych prawdopodobnie wdychaniem trującego pyłu, jaki wydzielał się przy obróbce szkieł w jego warsztacie. Zmarł w Hadze 20 lutego 1677 roku na chorobę określoną w jego akcje zgonu jako gruźlica.