Wojna o sukcesję austriacką - przyczyny, przebieg, skutki

Karol VI Habsburg (1685-1740) był ostatnim męskim przedstawicielem dynastii. W 1713 roku ogłosił on tak zwaną sankcję pragmatyczną (dekret ustanawiający prawa o kluczowym charakterze), w myśl której po jego śmierci władzę nad habsburskimi posiadłościami, w razie śmierci bez męskiego potomka, miała objąć Maria Teresa Habsburg (1717-1780), czyli jego najstarsza córka.

Po śmierci Karola VI, mimo  ustalenia sukcesorki, nie brakło różnorakich roszczeń do habsburskiego tronu. Dynastyczne tytuły mieli mężowie córek starszego brata Karola VI, czyli Józefa I (1678-1711). Również do posiadłości Habsburgów we Włoszech pretensje rościła Hiszpania, a król Sardynii dążył do zdobycia Lombardii.  Dążenia te popierała Francja. Kierownictwo francuskiej partii wojennej zawierało układy, na mocy których Fryderyk II (1712-1786) miał otrzymać Dolny Śląsk, August III (1696-1763) – Górny Śląsk i Morawy, a elektor bawarski – Górną Austrię i Czechy wraz z cesarską koroną.

Maria Teresa była początkowo odosobniona w swych dążeniach. Nie mogła ona też liczyć na pomoc Rosji, która wówczas była zaangażowana w wojnę ze Szwecją, a kraje teoretycznie wspierające ją, takie, jak Wielka Brytania, Holandia i Hanower ograniczały się tylko do pomocy finansowej.

Jesienią 1741 roku elektor bawarski, przy pomocy wojsk francuskich, zajął Górną Austrię i Czechy, a 24 stycznia 1742 roku obrano go cesarzem, jako Karola VII (1697-1745). W tej sytuacji Maria Teresa podjęła rokowania z Fryderykiem II, wykorzystując przy tym jego obawy co do roszczeń Bawarii oraz Saksonii względem Śląska. Znalazła ona też oparcie na Węgrzech, co było decydujące dla jej dalszych poczynań.

18 maja 1741 roku, podczas koronacji na królową Węgier Maria Teresa obiecała przywrócenie dawnych swobód, co przekonało Węgrów do wystawienia licznej armii.

Na początku 1742 roku wojska austriacko-węgierskie podjęły walkę, która zaowocowała odzyskaniem Górnej Austrii oraz zajęciem Bawarii. W odpowiedzi na to Fryderyk II zerwał dotychczasowy rozejm oraz, w porozumieniu z Sasami, zaatakował Czechy i Morawy. Prusacy pokonali Austriaków w bitwie pod Chotusicami stoczonej 17 maja 1742 roku. Fryderyk II chciał wykorzystać ten sukces i rozpoczął prowadzenie z Marią Teresą rokowań pokojowych. Zaowocowało to podpisaniem 11 czerwca 1742 roku traktatu we Wrocławiu, który potwierdzono 28 lipca tego samego roku. Na jego mocy Prusy otrzymywały cały Śląsk (z wyjątkiem księstwa cieszyńskiego i opawskiego).

Z wojny bez niczego wyszła również Saksonia. Dało to okazję, by austriacko-węgierskie wojska mogły odzyskać Czechy i Morawy. 12 maja 1743 roku Maria Teresa koronowała się w Pradze na królową Czech.

Zażegnano dotychczasową groźbę rozbioru habsburskich posiadłości przez Bawarię i Saksonię. Kosztem ustąpienia Prusom Śląska Maria Teresa doprowadziła do izolacji Bawarii, której elektor, co prawda zachował tytuł cesarski, lecz utracił swój kraj, okupowany od tej pory przez Austrię.  Pozycja polityczna Karola VII uległa natomiast znaczącemu osłabieniu.

Jeśli chodzi o tereny Italii, to w latach 1741-1743 nie prowadzono tam żadnych większych działań wojennych. W 1741 roku Hiszpania uzyskała od elektora bawarskiego gwarancję utrzymania praw do habsburskich posiadłości we Włoszech, jednak podbój tych krajów nie był łatwy, ponieważ na Morzu Śródziemnym  panowała wówczas silna flota brytyjska. Droga lądowa z Francji do Italii natomiast prowadziła przez terytorium Królestwa Sardynii. Jej władca Karol Emanuel III (1701-1773) był co prawda zwolennikiem Francji, jednak obawiał się nadmiernego wzrostu pozycji Burbonów w Italii, co zaowocowało  politycznym lawirowaniem między Francją a Austrią. Na przełomie roku 1741 i 1742, z pomocą floty francuskiej, rozbito armię Italii, by połączyć się z wojskami Królestwa Neapolu i Sycylii. W efekcie tych wydarzeń król Sardynii zbliżył się do Marii Teresy. Podczas trwającego impasu pomiędzy wojskami hiszpańskimi i austriacko-sardyńskimi, Karol Emanuel III prowadził rokowania na dwa fronty, próbując tym samym wynegocjować u którejś ze stron najlepszą dla siebie sytuację. W tym samym czasie pod wpływem brytyjskiej floty, która opanowała Morze Śródziemne, Królestwo Neapolu i Sycylii zostało zmuszone do wycofania się.

Zaistniała sytuacja zmusiła Karola Emanuela do wypracowania porozumienia z Marią Teresą. Doszło do tego za pośrednictwem Wielkiej Brytanii. W zamian za subsydia i obietnicę Piacenzy, części Lombardii i posiadłości Genueńskich, Sardynia zawarła we wrześniu 1743 roku w Wormacji sojusz z Austrią i Wielką Brytanią. Był to bardzo duży sukces brytyjskiej dyplomacji. Jej pośredni udział zarówno w rokowaniach, jak i w działaniach wojennych stopniowo doprowadził do przekształcenia się „wojny niemieckiej” w powszechną wojnę europejską.


Oprócz sukcesji austriackiej, kolejnym problemem i powodem konfliktu była wojna kolonialna między Anglią i Hiszpanią tocząca się od 1739 roku. Wycofanie się Prus z wojny oraz zmiana stronnictwa Sardynii oraz Saksonii na proaustriackie oraz proangielskie, Hiszpania została osamotniona w swoim sojuszu z Francją, którego wzmocnienie doprowadziło do eskalacji konfliktu  Francji oraz Wielkiej Brytanii.

W październiku 1743 roku podpisano w Fontainebleau i ścisły sojusz francusko-hiszpański skierowany przeciwko Anglii (tzw. drugi pakt familijny). Było to otwarte wzmożenie wojny kolonialnej. W lutym 1744 roku Francja formalnie wypowiedziała wojnę Anglii i rozpoczęła przygotowania do inwazji na wroga. Pomysł ten został jednak oddalony ze względu na burze, które rozproszyły flotę. W kwietniu tego samego roku Francja natomiast wypowiedziała wojnę Marii Teresie i wkroczyła do Belgii. Armia francuska zdobyła kilka twierdz (m.in. Ypres), jednak nie przeszkodziło to Austriakom zagrozić Alzacji. Skomplikowało to znacznie sytuację Francji.

W maju 1744 roku Fryderyk II zawarł porozumienie z Bawarią, Palatynatem oraz Hesją-Kassel, a miesiąc później z Francją. Miały one służyć przede wszystkim obronie praw Karola VII.

Król pruski zaatakował Czechy i zajął Pragę, co zaowocowało koniecznością wycofania się armii austriackiej z Bawarii. Taki stan rzeczy nie trwał długo i Austria wraz z Saksonią podjęły działania mające na celu odzyskanie Śląska, co skończyło się klęską po przegranej bitwie pod Dobromierzem stoczonej 4 czerwca 1745 roku. Sprawę przypieczętowała klęska w bitwie pod Kotliskami  stoczona 15 grudnia tego samego roku. Zmusiło to Austrię i Saksonię do zawarcia pokoju z Prusami w Dreźnie 25 grudnia 1745 roku. Potwierdzono w nim dotychczasowe postanowienia traktatu wrocławsko-berlińskiego.


20 stycznia 1745 roku zmarł Karol VII, co zmusiło wszystkich zainteresowanych do rozwiązania kwestii sukcesji austriackiej na terenie Rzeszy Niemieckiej. Ostatecznie 13 września 1745 roku cesarzem obrano męża Marii Teresy – Franciszka I Lotaryńskiego (1708-1765). Nie zakończyło to jednak zupełnie konfliktu. Wojska francuskie wkroczyły i opanowały Niderlandy należące do Austrii. W 1746 roku Austriacy zajęli Genuę, co stanowiło bezpośrednie zagrożenie dla francuskich granic. Nie trwało to jednak długo, gdyż zostali oni szybko stamtąd wyparci. Hiszpania jednak straciła zainteresowanie swoimi sprawami we Włoszech, z powodu śmierci jej władcy, Filipa V Hiszpańskiego (1683-1746).

Ostateczny kres wojnie przyniósł pokój zawarty w Akwizgranie z 28 października 1748 roku. Na jego mocy Prusy uzyskały Śląsk kosztem Austrii, która utraciła również księstwa Parmy oraz Piacenzy na rzecz infanta Filipa.