Pierwsze wybory prezydenckie w Polsce (1922) - historia, kandydaci. Zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza i drugie wybory

Po ostatecznym uformowaniu się granic polskich i wprowadzeniu nowej, dopracowanej konstytucji (konstytucja marcowa z roku 1921) państwo polskie zaczęło wchodzić w okres względnej stabilizacji, czego symbolem stały się przygotowania do pierwszych w historii wyborów prezydenckich. Warto zaznaczyć, że w przeciwieństwie do dzisiejszych wybory z roku 1922 miały charakter pośredni, tj. wyboru dokonywali zasiadający w Sejmie posłowie.

W wyborach uczestniczyło pięciu kandydatów – Ignacy Daszyński, Stanisław Wojciechowski, Jan Baudouin de Courtenay, Gabriel Narutowicz i Ignacy Zamoyski. Byli oni odpowiednio popierani przez PPS, PSL „Piast”,  mniejszości narodowe, PSL „Wyzwolenie” i endecję. W praktyce najpoważniejszym kandydatem na to stanowisko był Ignacy Zamoyski, bogaty posiadacz ziemski z arystokratycznej rodziny.

Do wyborów doszło 9.12.1922. Już od razu doszło do pewnego zaskoczenia, pierwsza tura wyborów nie zakończyła się bowiem wybraniem prezydenta. W czasie kolejnych głosowań odpadły po kolei wszystkie kandydatury oprócz Zamoyskiego i Narutowicza. W ostatnim właśnie, piątym głosowaniu doszło do niespodziewanych wyników. Narutowicz, który w poprzednich turach zdecydowanie ustępował przeciwnikowi, wygrał kilkudziesięcioma głosami przewagi, dzięki niespodziewanemu poparciu PSL „Piast” i mniejszości narodowych. Wynik ten był szczególnie bolesnym zaskoczeniem dla endecji, która była o krok od zwycięstwa ich kandydata.

Do zaprzysiężenia prezydenta doszło 11.12.1922 roku, w atmosferze zamieszek i skandali. Zaprzysiężenie starała się udaremnić opozycja, nie ustawały też różnorakie protesty i demonstracje. Ostatecznie owa atmosfera nagonki na prezydenta zakończyła się tragicznie – 16.12.1922 roku Eligiusz Niewiadomski, fanatyczny zwolennik prawicy zastrzelił prezydenta w czasie zwiedzania przez niego warszawskiej Zachęty.

Zabójstwo prezydenta obiło się szerokim echem w społeczeństwie i wywołało niemały szok, jak również oburzenie. Zamach podzielił środowiska prawicowe, w których część widziała Niewiadomskiego jako bohatera i męczennika, inni zaś uważali że sprawy wymknęły się spod kontroli i czuli się moralnie współwinni śmierci prezydenta.

Ostatecznie już 20.12.1922 doszło do ponownych wyborów prezydenckich. Tym razem odbyły się one w daleko spokojniejszej atmosferze. Wystawiono tylko dwóch kandydatów. Ostatecznie już w pierwszej turze Stanisław Wojciechowski pokonał swojego konkurenta, Kazimierza Morawskiego. Drugi prezydent Rzeczpospolitej sprawował swoje rządy aż do 1926 roku i zamachu majowego.