Pierwsze rządy - Sejm RP I kadencji (1922-1926), rządy Wincentego Witosa i Władysława Grabskiego, rządy Chjeno-Piasta

Rok 1922 przyniósł daleko idące zmiany na polskiej scenie politycznej. W roku 1921 zakończyła się wreszcie wojna polsko – bolszewicka, kończąc tym samym okres ciężkich walk o niepodległość i ustalenie granic. Państwo mogło skupić się na odbudowie wewnętrznej i stworzeniu silnych podstaw pod demokrację. W takich okolicznościach można było myśleć o rozwiązaniu Sejmu Ustawodawczego i przeprowadzeniu nowych wyborów. Odbyły się one ostatecznie 5.11.1922 roku, dając zwycięstwo partiom prawicowym (Związek Ludowo – Narodowy) i chłopskim (PSL „Piast” i „Wyzwolenie”). Dużą liczbę miejsc zdobyli również przedstawiciele mniejszości narodowych. Liczącym się w Sejmie było też stronnictwo PPS-u.

Okazało się jednak dosyć prędko, że zwycięskie w wyborach partie nie są w stanie utworzyć wspólnego, stabilnego rządu. Ujawniło się tutaj zjawisko, które przez przeciwników Sejmu było określane mianem „sejmokracji” - zbytnie zainteresowanie grą polityczną i walką o miejsca, przesłaniające realne działania na rzecz kraju. Politycy chadeccy i endeccy byli niezadowoleni z powodu obecności w parlamencie posłów mniejszości, z kolei konflikty pomiędzy oboma odłamami PSL i PPS – em dodatkowo osłabiały wewnętrznie rząd. Pierwszym ponurym następstwem owych dużych różnic pomiędzy stronnictwami były burzliwe wybory, później zaś zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza (1922).

W wyniku bezpardonowych walk partyjnych trudności sprawiało stworzenie rządu, który byłby jednocześnie skuteczny i akceptowalny dla wszystkich stronnictw. W rezultacie każde, nawet najmniejsze potknięcie wywoływało burzę, która zmuszała premiera do dymisji. W ten sposób doszło do znacznego chaosu w polityce państwa. W latach 1922 – 1926 władzę dzierżyło łącznie 6 premierów, z których jedynie jeden utrzymał się dłużej niż rok.

Najciekawszym pod względem koalicyjnym był drugi rząd Wincentego Witosa, znany także pod nazwą rządów Chjeno – Piasta.  Jego stworzenie było możliwe dzięki zbliżeniu do siebie części działaczy prawicy i partii chłopskich. 17.05.1923 roku doszło do podpisania Paktu Lanckorońskiego, w wyniku którego PSL „Piast”, Chrześcijańsko – Narodowe Stronnictwo Pracy i Związek Ludowo – Narodowy utworzyły koalicję. Umożliwiło to powołanie rządu z Wincentym Witosem na czele, który sprawował władzę pomiędzy 28.05 a 14.12.1923 roku. Mimo osiągniętego sukcesu Chjeno-Piast nie był w stanie utrzymać się przy władzy dłużej, torpedowany przez przeciwników politycznych z mniejszości narodowych i PPS. W okresie tym doszło do wycofania się z życia politycznego Piłsudskiego, który uznał, że zyska więcej, nie angażując się w walkę polityczną. Ostatecznie rząd Wincentego Witosa uległ rozpadowi w grudniu 1923 roku, ustępując miejsca Grabskiemu. Sam Witos powrócił jeszcze na czele rządu w roku 1926, jednakże jego rządy zostały wtedy przerwane zaledwie po kilkudziesięciu dniach z powodu zamachu majowego.

Stosunkowo największe sukcesy odniósł rząd Władysława Grabskiego, sprawujący władzę od 19.12.1923 do 14.11.1925 roku. W tym czasie dokonano szeregu reform w działaniu państwa. Udało się zatrzymać inflację i wprowadzić nową walutę, podreperować finanse państwa, stworzyć Bank Polski, zreformować szkolnictwo i dokonać szeregu mniejszych usprawnień. Jednakże ciągła walka polityczna prowadzona przez przeciwników politycznych Grabskiego doprowadzała do osłabienia jego rządu. Ostatecznie, w wyniku niemożności rozwiązania problemów, jakie wystąpiły z Bankiem Polskiem, rząd Grabskiego podał się w listopadzie 1925 roku do dymisji. Nastąpił kolejny okres destabilizacji i krótko istniejących rządów, zakończony dopiero przez zamach majowy w roku 1926.