Antropogeneza (pochodzenie człowieka) - historia rodowa człowieka i człowiekowatych, procesy, które doprowadziły do powstania człowieka. Pierwsze istoty człowiekowate powstały około 5 milionów lat temu w Afryce, w kolejnych procesach ewolucji zasiedlały Europe, Azję, aż do człowieka współczesnego, który występuje na wszystkich kontynentach (oprócz Antarktydy). Człowiekowate wyróżniają się dwunożną lokomocją w postawie wyprostowanej oraz dużym mózgiem. Wszystkie istoty przedludzkie prowadziły zbieracko-łowiecki tryb życia. Kolejne etapy w ewolucji określają cechy i umiejętności, jakie nabywał człowiek pierwotny, w tym wytwarzanie narzędzi, umiejętność krzesania ognia, wykształcenie praktyk religijnych i pogrzebowych aż do umiejętności posługiwania się mową.
Występowanie i przemiany człowieka w poszczególnych etapach:
• Australopitek (łac. australis - południowy, oraz gr. pithekos - małpa) to pierwsza z małp człekokształtnych, która pojawiła się około 5 milionów lat temu w Afryce. Istoty, u których wyróżniono już pewne cechy ludzkie. Budowa ich stóp, kolan i miednicy była zbliżona do budowy człowieka współczesnego. Świadczy to o dwunożnej, wyprostowanej postawie. Cechowały się niskim wzrostem, ok. 100 centymetrów, a wielkość ich mózgu to ok. 450 cm3. Australopiteki zamieszkiwały sawanny, gdyż mogły tam łatwo znaleźć pożywienie. W czasie polowań i zajęć codziennych używały prymitywnych narzędzi, głównie zaostrzonych kijów i kamieni. Były istotami wszystkożernymi. Żyły w grupach, gdyż w ten sposób łatwiej było im przetrwać w otaczającym ich świecie.
• Homo habilis (Człowiek zręczny) znany głównie z Afryki Wschodniej, wykształcił się około 2 milionów lat temu w tanzańskim wąwozie Olduvai. Sylwetka Homo Habilis była bardziej wyprostowana niż u australopiteków, a tym samym lepiej przystosowana do poruszania się na dwóch kończynach. Osiągał 130 cm wzrostu i 45 kg. Dzięki zmianom w anatomii dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Posiadał też większy mózg niż australopitek. Nazwa „człowiek zręczny" została mu nadana, ponieważ uznano go za pierwszego twórcę narzędzi kamiennych i drewnianych. Jako pierwszy wykorzystywał tez ogień. Żył w małych grupach rodzinnych na otwartych sawannach leśnych, wykazując rozwinięte zachowania społeczne.
• Homo erectus pojawił się około 1,8 - 1,7, mln. lat temu. Występował w okresie środkowego plejstocenu (w czasie zlodowaceń) w Afryce, Azji i Europie. Miał większą pojemność mózgoczaszki i większe rozmiary ciała. Jest uznawany za pierwszą istotę człekokształtną. Osiągnął wzrost zbliżony do współczesnych ludzi (ok. 12 letnich dzieci). Był najstarszym przedstawicielem małp człekokształtnych, wiadomo na pewno, że posługiwał się ogniem, udoskonalonymi narzędziami kamiennymi i drewnianymi oraz w pełni rozwinął umiejętności łowiectwa. Jako pierwszy stworzył struktury społeczne, oparte na rodzinach, zbliżone do typu ludzkiego.
• Neandertalczyk występował od ok. 250 do ok. 23 tys. lat temu. Zasiedlił Europę, wybrzeże Morza Śródziemnego oraz Azję. Neandertalczyk miał specyficzną budowę czaszki zbliżoną do małp człekokształtnych (niskie, przesunięte do tyłu czoło, silnie rozwinięte łuki nadoczodołowe). Od współczesnego człowieka Neandertalczyk różnił się bardziej krępą budową ciała i niższą wydłużoną głową. Neandertalski człowiek używał udoskonalonych narzędzi z kamienia, drewna i kości, uprawiał myślistwo i zbieractwo, potrafił rozniecać ogień. Według badaczy wykształcił własne praktyki religijne i pogrzebowe oraz jako pierwszy posługiwał się mową.
• Homo sapiens sapiens (Człowiek rozumny) pojawił się ok. 65 - 60 tys. lat temu w Afryce (około 40 tys. lat temu Neandertalczyk wymarł i pozostała już tylko współczesna forma człowieka). Dotarł nie tylko to Europy i Azji ale jako pierwszy zasiedlił również Amerykę oraz Australię. Homo Sapiens są istotami o bardzo zróżnicowanych rozmiarach i masie ciała (wielkość mózgu ok. 1500 cm3, wzrost ok. 175 cm). Był dobrze przystosowany do zmieniających się warunków życiowych, potrafił wytwarzać zaawansowane narzędzia, broń (25 tyś. lat temu wynalazł łuk) oraz rozpoczął eksploatacje krzemienia. Tworzył również ozdoby, malowidła naskalne oraz rzeźby.