Neolit (grec. néos 'nowy' i líthos 'kamień'), nazywany również epoką kamienia gładzonego, jest młodszą epoką kamienia. Termin neolit (ang. Noelithic) został wprowadzony przez badacza Johna Lubbocka w 1865 roku na oznaczenie nowej techniki wytwarzania narzędzi kamiennych. Gładzenie zastąpiło wcześniejszą technikę wytwarzania – łupanie, stosowane w paleolicie. Cecha charakterystyczną okresu było uprawa roślin, udomowienie i hodowla zwierząt oraz stałe rozbudowane osad. Proces ten nazwano rewolucją neolityczną.
Neolit - ramy czasowe
Początek neolitu datuje się na ok. 7000 lat p.n.e., trwa do ok. 2 tys. lat p.n.e. W tym okresie społeczeństwa ludzkie przechodzą z myślistwa i zbieractwa do gospodarki produkcyjnej, opartej na rolnictwie i hodowli. Neolit najwcześniej rozpoczął się na Bliskim Wschodzie, na obszarach dzisiejszego Izraela, Syrii i Palestyny, na początku IX tysiąclecia p.n.e. Następnie około 8 tys. lat p.n.e. na terenach Turcji, Iraku i Iranu. Na Środkowym i Dalekim Wschodzie, w Chinach i Pakistanie 7 tys. lat p.n.e., 6200 lat p.n.e. rozpoczyna się w Dolinie Gangesu, 5500 lat p.n.e. w Europie Środkowej, 4500 lat p.n.e. w Europie Północnej. W Ameryce Środkowej rolnictwo i osiadły tryb życia rozpoczął się 5000 – 4500 lat p.n.e.
W neolicie zaczęto uprawiać takie rośliny jak: pszenica, proso, jęczmień, groch, soczewica i żyto. Najstarsze znaleziska osad z gatunkami jęczmienia i pszenicy datowane są na 8350 lat p.n.e. Pierwsze zwierzęta hodowlane z okresu neolitu to owce i kozy, co miało bezpośredni związek z wprowadzeniem orki sprzężonej, następnie udomowiono świnie i bydło (ok. 7000 lat p.n.e.). Znano też bardziej rozwinięty transport, na co wskazują znaleziska z północnych Niemiec, gdzie odkryto konstrukcje drogowe z pni drzew. W konsekwencji rozwoju transportu rozpoczyna się dalekosiężna wymiana różnorodnych surowców. W obszarze budownictwa, oprócz przystosowywania dróg, powstają również monumentalne budowle związane z tzw. „ideą megalityczną". Były to duże, częściowo obrobione kamienie, o charakterze kultowym bądź grobowym.
Neolit - sztuka
Upowszechnia się ceramika, powstają między innymi naczynia, misy, figurki i garnki. W Bronicach zespół naukowców ze Stanów Zjednoczonych oraz Polski odkrył naczynie gliniane datowane na 3491 – 3060 r. p.n.e., na którym widnieje wyryte wyobrażenie pojazdu (prawdopodobnie najstarsze wyobrażenie wozu na kołach). Rozwijają się kulty religijne, pierwszym z nich był kult Wielkiej Matki, cechujący się oddawaniem czci różnym przejawom i źródłom płodności. Następnie pojawił się kult solarny, oddawanie czci Słońcu oraz bóstwom solarnym.
