Działania władz centralnych oraz samorządu terytorialnego nieustannie wywierają wpływ na nasze życie przez stanowienie nowych praw, ustanawianie nowych podatków czy prowadzenie do drożyzny towarów, w jaki jednak sposób my, jako obywatele naszych małych ojczyzn lokalnych, możemy wpływać na działania władz, aby realizowała postulaty, które obiecywała w wyborach?
Wybory i referenda gminne
Podstawową możliwością wpływu na działania władz, zarówno centralnych, jak i samorządowych, jest możliwość głosowania w wyborach. Na szczeblu lokalnym osoby uprawnione do głosowania z terenu danej gminy mogą wybierać swoich przedstawicieli do sejmiku wojewódzkiego, na urząd burmistrza, czy prezydenta miasta. Na liście do głosowania stawiamy znak „x“ przy nazwisku wybranego kandydata startującego z danej partii politycznej lub z Komitetu Wyborczego. W społeczności lokalnej łatwo wytypować osobę, która na terenie danego obszaru działa najbardziej sprawnie i jest uznawana za tzw. dobrego włodarza. W wielu miastach od kilkunastu lat wygrywają te same osoby, ponieważ obywatele maja zaufanie do osób, które są wiarygodne i realizują swoje postulaty wyborcze. Jeśli sytuacja tego wymaga, mieszkańcy mogą także brać udział w referendach gminnych.
Budżet obywatelski
W większości gmin w kraju są realizowane zadania w ramach tzw. budżetu obywatelskiego. Programy te są dofinansowane środkami europejskimi, które stanowią lwią część budżetu zarówno na poziomie centralnym, jak i samorządowym. W określonym terminie każdy obywatel zamieszkały na terenie danej gminy może zgłaszać swoje propozycje zadań, które mogłyby być zrealizowane z tych środków. Może to być budowa ronda lub przejścia dla pieszych, może to być dofinansowanie zajęć dodatkowych dla dzieci z lokalnej szkoły lub zakup mobilnej sceny dla lokalnej grupy teatralnej. Na wszystkie zgłoszone propozycje można głosować internetowo. ten pomysł, który zdobędzie największą ilość głosów, jest realizowany.
Prawo do informacji
Każdy mieszkaniec gminy ma także prawo do informacji o działaniach organów samorządowych. Mogą oni, jako obserwatorzy, brać udział w obradach rady gminy i komisji gminnych. W tzw. wolnych wnioskach, mogą także zabierać głos. Zasady udzielania głosu mieszkańcom, którzy nie są radnymi określa statut każdej gminy. W ramach uprawnień do uzyskiwania informacji, mieszkańcy mają także prawo do wglądu w dokumenty, które są związane z wykonywanymi przez gminę działaniami. Dokumentami tymi są np. protokoły z posiedzeń organów samorządowych. Mieszkańcy mogą także wnioskować o kopie dokumentów, którymi są zainteresowani. Mieszkańcy maja także prawo do informacji o najważniejszych kierunkach polityki Społeczno-gospodarczej danego samorządu. Władza wykonawcza ma bowiem obowiązek informowania mieszkańców o założeniach budżetowych, kierunkach polityki społeczno-gospodarczej oraz wydatkowaniu środków publicznych. Mamy także prawo kierować do wybranych radnych konkretne postulaty, które powinny być następnie rozpatrzone przez organy gminy.
Prawo skarżenia do sądu
Zgodnie z przepisami prawa, mieszkańcy mają także możliwość zaskarżania do sądu administracyjnego uchwał gminnych, które uważają dla siebie za szkodliwe. Jest to środek ostateczny, ponieważ najpierw mieszkaniec ma obowiązek wezwać organ władzy terytorialnej do usunięcia przepisu naruszającego jego prawa. Skutkiem takiego zaskarżenia może być nawet orzeczenie sądu mówiące o nieważności zaskarżonego aktu.
Pikiety, demonstracje, manifestacje
Kiedy środki dialogu społecznego zawiodą, mieszkańcy czasem w obronie swoich praw zmuszeni są wychodzić na ulicę. W Polsce nie ma dużej tradycji manifestowania i demonstrowania przeciw działaniom władz, mimo że w okresie rządów komunistycznych, masowe manifestacje antyrządowe były powszechne. Rzadko kiedy w naszych małych ojczyznach korzystamy z tej możliwości.
Porównując to, w jaki sposób Polacy i obywatele państw zachodnich korzystają ze swego wpływu na życie gminy i państwa, istnieje kolosalna różnica. Społeczeństwa zachodnie, bez pardonu bronią swoich praw, gdyż są świadome, że władza jest po to aby służyć Narodowi. W Polsce niestety świadomość obywatelska, zwłaszcza na wsiach, jest słabo rozwinięta. Mieszkańcy najmniejszych miejscowości przeważnie nie interesują się życiem gminy i prawem w niej stanowionym ograniczając swój wpływ na życie małej ojczyzny do udziału w wyborach i referendach.