Biblia powstawała od XIII w. przed Chr. do I w. po Chr. Składa się z 73 ksiąg. Została spisana w trzech językach przez różnych autorów. Nie jest zatem jednolitym dziełem ani pod względem treści ani pod względem stylu i użytych form literackich.
Co więcej, nawet w obrębie jednej księgi spotykamy się z wielością rodzajów i gatunków literackich. Przykładem może być Księga Izajasza, gdzie występują uroczyste kazania, wyrocznie, nagany, groźby, poematy, elegie, pieśni liryczne, modlitwy, hymny, dramatyczne utwory oraz apokaliptyczne obrazy.
Przy analizie Biblii jako dzieła literackiego można napotkać się z szeregiem problemów. Przede wszystkim należy pamiętać, że formy literackie zastosowane przez pisarzy biblijnych były im współczesne i możemy nie znaleźć ich odpowiedników w dzisiejszych czasach .Trzeba mieć na uwadze również osobisty styl autora np. wytworny styl proroka Izajasza diametralnie różni się od stylu proroka Amosa, który był pasterzem. Ogromne znaczenie mają również okoliczności powstania danej księgi, czyli kontekst historyczny.
Kompozycja
Podział Biblii na rozdziały datuje się na XII wiek. Dokonał go arcybiskup Canterbury, Stefan Langdon. Z kolei podział na wersety został wprowadzony dopiero w XVI wieku przez drukarza Roberta Stephena. Również podtytuły fragmentów (obejmujące całe rozdziały bądź kilka wersetów), które pojawiają się np. w Biblii Tysiąclecia, pochodzą z czasów współczesnych.
Gatunki literackie w Biblii
Do gatunków literackich wyróżnianych w Biblii należą: poemat epicki, saga rodowa, opowiadanie, kronika, przypowieść, dialog i monolog filozoficzny, psalm, hymn, pieśń, w tym pieśń miłosną (Pieśń nad pieśniami), przysłowie, kazanie (Kazanie na Górze), aforyzm, modlitwa, mowa religijna, wyrocznia (proroctwo), list, przekleństwo, zbiór praw (kodeks) oraz apokalipsa (Apokalipsa św. Jana).
Styl Biblijny
Badacze, pomimo niejednorodności stylu biblijnego, wyszczególnili szereg jego charakterystycznych cech, do których należą m .in.:
1. Paralelizm składniowy
2. Zdania długie, wielokrotnie złożone
3. Łączenie zdań spójnikami a,i (wielospójnikowość)
4. Imiesłowowe równoważniki zdań (zwłaszcza imiesłów przysłówkowy uprzedni, tj. zakończonyo na -łszy, -wszy)
5. Inwersja
6. Ton patetyczny, podniosły
7. Rozbudowana symbolika i alegoryczność
8. Określenie antropomorficzne używane w kontekście przyrody i Boga
9. Obecność archaizmów
10. Obrazowość np. przypowieści, analogie
Naśladowanie stylu biblijnego, poprzez zapożyczanie biblijnej formy językowej oraz nawiązywanie do biblijnych schematów ideowych, nazywa się stylizacją biblijną. Pisarze najczęściej świadomie wykorzystują styl biblijny, aby podnieść rangę własnego dzieła.
Biblizmy
Biblizmami nazywa się wyrazy lub stałe związki wyrazowe, których źródło znajduje sie w tekście biblijnym. Używane są w znaczeniach przenośnych, często w przysłowiach. Do najpopularniejszych należą m.in.:
Alfa i Omega – w Biblii jest to określenie Boga (Ap 1,8). Obecnie w języku potocznym jest to wyrażenie używane odnośnie człowieka wszechwiedzącego, autorytetu.
Manna z nieba – niespodziewana pomoc, ratunek z trudnej sytuacji , mówi się np. „spadłeś mi jak manna z nieba”. Źródło w Księdze Wyjścia (Wj 16).
Syn Marnotrawny – człowiek, który wszedł na złą ścieżkę, ale zorientował się, że postępował niewłaściwie i skruszony nawrócił się na dobrą drogę. Źródło w Ewangelii Łukasza (Łk 15,11-32)
Zakazany owoc – coś co jest zabronione, a przez to pociągające i interesujące, stąd mówi się, że „zakazany owoc najlepiej smakuje”. Źródło w opowieści o grzechu pierworodnym (Rdz 3)
Sodoma i Gomora – miejsce rozpusty, zepsucia moralnego, siedlisko grzechu, chaos, bałagan. Źródło w historii zniszczenia Sodomy i Gomory (Rdz 19).
Hiobowe wieści – informacje tragiczne, złe, smutne. Biblizm nawiązuje do historii postaci biblijnej o imieniu Hiob (Księga Hioba).
Kozioł ofiarny – osoba, która jest niesprawiedliwie obarczana winą za czyny innych. Kozioł był ofiarą przebłagalną za grzechy Izraela (Kpł 16,20-22).
Miłosierny Samarytanin – człowiek, który bezinteresownie pomaga innym, nie jest obojętny wobec cierpienia bliźniego. Źródło w przypowieści z Ewangelii Św. Łukasza (Łk 10,30-37).
Ziemia obiecana – nagroda za wysiłki, miejsce szczęścia i dobrobytu.
Wieża Babel – symbol pychy, braku umiaru i zuchwałości. Źródło w Księdze Rodzaju (Rdz 11,1-9).
Salomonowy wyrok – wyrok mądry i sprawiedliwy. Źródło w 1. Księdze Królewskiej (1Krl 3,16-28).
Zaczynać od Adama i Ewy – zaczynać od początku.
Przenieść się na łono Abrahama – umrzeć.
Chodzić od Annasza do Kajfasza – próbować coś załatwić bez skutku.