Księga Hioba należy do tzw. ksiąg mądrościowych (dydaktycznych), czyli tekstów zawierających liczne wskazówki i porady na temat życia, moralności i relacji człowieka z Bogiem. Utwór ten opowiada o postawie człowieka wobec Boga w obliczu cierpienia.
Postawa Hioba wobec Boga
Hiob, główny bohater tej księgi, zostaje doświadczony olbrzymim cierpieniem. Traci rodzinę, zdrowie i wszelkie dobra materialne. Staje się wyrzutkiem odrzuconym przez społeczeństwo. Prowadzi dialog z przyjaciółmi, którzy zamiast mu pomóc, sugerują, że Hiob sam sprowadził na siebie cierpienie swoimi złymi uczynkami. Bohater odpiera te zarzuty i twierdzi, że niczym nie zawinił wobec Boga (w języku polskim istnieje nawet frazeologizm „cierpienie hiobowe” oznaczający „cierpienie niezawinione”). Hiob skarży się Bogu na swój niezasłużony los, ale nie nigdy nie bluźni ani nie powątpiewa w dobroć Boga. Ma głęboką świadomość, że wszystkie dobre rzeczy, które posiadał, były darem Opatrzności. Bóg ma więc prawo odebrać człowiekowi to, co ofiarował ze swojej łaski. „Pan dał, Pan też wziął, niech będzie imię Pańskie błogosławione”. Te słowa Hioba najlepiej oddają jego zadziwiającą pokorę i ufność w bożą dobroć i miłość. „Nagim wyszedł z żywota matki mojej, i nagim się zaś tamże wrócę” – dodaje bohater. Słowa te pokazują, że Hiob zdaje sobie sprawę z ograniczeń ludzkiego umysłu i ludzkiej moralności. Wie, że nie ma prawa oceniać Boga z ludzkiego punktu widzenia. Bóg bowiem przewyższa człowieka nieskończenie i jest doskonały pod każdym względem. Hiob wierzy, że boże plany są dla nas zawsze tajemnicą, której nie jesteśmy w stanie odkryć w pełni. Możemy jedynie zaufać Bogu na sposób dziecięcy i oddać mu cześć bez względu na okoliczności, w jakich się znajdujemy.
Postawa przyjaciół Hioba wobec Boga
Inną postawę wobec Boga prezentują trzej przyjaciele Hioba, którzy wchodzą z nim w spór na temat przyczyn cierpienia. Próbują przekonać głównego bohatera, że cierpienie to zasłużona kara za grzechy, a jedynym sposobem na uniknięcie go jest przyznanie się do winy wobec Stwórcy. Sugerują nawet, że dzieci Hioba umarły, ponieważ zgrzeszyły, więc Bóg wydał je na pastwę ich grzechu. Przyjaciele Hioba postrzegają Opatrzność jako niemiłosierną, karzącą siłę, odpłacającą złem za zło i dobrem za dobro. Wyznają więc tzw. zasadę retrybucji, wedle której każdy otrzymuje od Boga to, na co zasłużył – źli są karani, a dobrzy zostają nagrodzeni. Jest to popularna koncepcja teologiczna i prawna, która dobrze oddaje ludzkie rozumienie sprawiedliwej odpłaty za popełnione uczynki. To wyjaśnienie nie jest jednak adekwatne do sytuacji Hioba. Bohater ten nie cierpi, ponieważ popełnił przestępstwo. Hiob wie, że jest niewinny i sam Bóg przyznaje mu rację, ganiąc jednocześnie jego przyjaciół. Ci trzej bohaterowie nie wykazali się dostateczną pokorą wobec bożej mądrości i bożych planów. Uznali, że znają i rozumieją sposób działania Boga. Tego typu postawa przegrywa z dziecięcą ufnością i dojrzałą wiarą Hioba.