Geneza i gatunek
Dzieło Platona napisane zostało w formie dialogu prowadzonego między uczonymi reprezentującymi różne szkoły filozoficzne. Powstało w 380 roku p.n.e. Państwo nie jest jedynym dialogiem autorstwa Platona, ale zdecydowanie najdłuższym. Składa się z dziesięciu ksiąg oraz prologu i epilogu.
Założenia
Dzieło zawiera zarówno krytykę panujących stosunków w Państwie, jak i propozycje zmian tych porządków. Tekst jest również wykładnią refleksji uczonego na temat sposobów funkcjonowania państwa i społeczeństwa w ogóle. Porusza zagadnienia pochodzące m.in. z zakresu etyki, polityki, ontologii. Najważniejszym pytaniem jakie stawiał Platon w swoim dialogu było pytanie o to czym jest sprawiedliwość.
Przyczyny upadku Państwa
Przyczyn podupadania państwa upatruje Platon w niewłaściwym postępowaniu rządzących, zagrożenie widzi także w demokracji (skorumpowani urzędnicy, złe gospodarowanie pieniędzmi publicznymi, kierowanie się własnym interesem). Demokracji filozofii wytyka zbytnie swobody obywatelskie, brak systemu edukacji.
Wizja Państwa
Model państwa filozofa przewidywał niewielka liczbę obywateli, około 5 tysięcy. Dzielą się oni na trzy grupy: władców, strażników i robotników. Rządzący winni pochodzić z jednostek wybitnych, kierujących się przede wszystkim rozumem – mają to być po prostu filozofowie. Obywatele, którzy kierują się pierwiastkiem pożądliwości powinni zostać rolnikami lub rzemieślnikami, czyli najniższą kastą. Platon zaproponował wprowadzenie równouprawnienia kobiet i mężczyzn w służbie społecznej.
Filozof przedstawił rewolucyjny sposób wychowania młodzieży, można to nazwać „hodowaniem obywateli” przez nauczycieli – filozofów. Państwo mogło nawet ingerować w proces rozmnażania. Instytucja rodziny miałaby przestać istnieć, partnerzy mieli być dobierani losowo, a ich dzieci wychowywane przez specjalnie wyszkolone mamki.
W zakresie kultury Platon chciał wprowadzić cenzurę literatury (krytykował zwłaszcza Homera). Wizja uczonego nie jest zatem optymistyczna i mówi raczej o zniewoleniu obywateli. Tłumacząc to, Platon zaznacza, że obywatele będą szczęśliwi tylko wtedy, kiedy państwo będzie spranie funkcjonowało, ponieważ ono jest najwyższym dobrem. Własność prywatna jest zaś ograniczeniem powodujący nierówności.