Motyw Stabat Mater Dolorosa - przykłady, opis, znaczenie

Geneza motywu Stabat Mater

„Stabat Mater Dolorosa/ Iuxta Crocem lacrimosa,/ dum pendebat Filius” („Stoi Matka obolała,/ Łzy pod krzyżem przepłakała,/ Gdy na krzyżu Syn jej mrze” (przekład Mirona Białoszewskiego) – tymi słowami rozpoczyna się średniowieczna sekwencja (XIII w.), którą napisał franciszkański mnich Jacopone da Todi. Jego dzieło zyskało olbrzymie uznanie Kościoła katolickiego i prędko weszło do kanonu wielkopostnej liturgii.

Sekwencja była średniowieczną pieśnią religijną o charakterze zbliżonym do hymnu (podniosłym, uroczystym). Typowym rozwiązaniem melodycznym było tutaj powtarzanie melodii w kolejnych wersach – najczęściej dwie następujące po sobie linijki brzmiały w ten sam sposób. Początki sekwencji jako gatunku do dzisiaj pozostają nieznane. Przyjmuje się, że pierwsze takie dzieło stworzył Notker Balbulus (840-912), benedyktyński mnich żyjący w opactwie w Sankt Gallen. Przez całe średniowiecze powstały tysiące utworów tego typu, jednak w oficjalnej liturgii znalazło się ich niewiele, między innymi „Stabat Mater Dolorosa”.

Charakterystyka motywu Stabat Mater

Motyw Matki Bolesnej stojącej pod krzyżem był, z jednej strony, zaakcentowaniem ludzkiego aspektu tragedii, jaka rozegrała się na Golgocie. Matka (jako matka swojego syna) cierpiała wraz z Jezusem, chociaż nie odniosła żadnych fizycznych ran. Ból – także ten psychiczny – stanowi nieodłączny element życia człowieka, a zatem odkrywa także prawdziwie ludzkie oblicze Matki Bożej i jej Syna. Z drugiej strony, motyw ten wiąże się z mocno rozwijającym się w średniowieczu kultem maryjnym. Pokazuje, jak wielki był wkład Maryi w dzieło zbawienia – stanowi dowód na to, że Jej rola nie ograniczyła się do urodzenia Jezusa, lecz opierał się na czynnym uczestnictwie w całym jego życiu.

W analizie motywu można także odejść od jego wymiaru religijnego – ukazuje on wówczas znany ludzkości od wieków nierozerwalny związek matki ze swoim dzieckiem, ciężkie chwile macierzyństwa.

Giotto di Bondone, Ukrzyżowanie
Giotto di Bondone „Ukrzyżowanie” ok. 1300 r.

 

Znaczenie motywu Stabat Mater Dolorosa

W średniowieczu motyw Stabat Mater Dolorosa stał się szczególnie ważnym aspektem religijności. Wykazywał na związek ludzkości z Bogiem – wszak to za pośrednictwem potomków Adama dokonało się dzieło zbawienia. Nic więc dziwnego, że cieszył się on popularnością, a wierni chętnie uczestniczyli w misteriach wielkopostnych, które zazwyczaj opierały się na tym przedstawieniu.

Sztuka wieków średnich prędko przyswoiła sobie ten topos. Widoczny był on we wspomnianych wcześniej misteriach. Do dzisiejszych czasów w Polsce zachował się fragment jednego z nich – „Lament świętokrzyski” – dzieło szczególne, gdyż w bardzo mocny sposób akcentujące ludzki wymiar cierpienia Matki Boskiej. Motyw Matki Bolejącej pojawiał się także w sztukach plastycznych – widoczny jest on chociażby na „Ukrzyżowaniu” Giotta di Bondone.

Bardzo znamiennym jest fakt, iż motyw ten nie przeminął wraz ze średniowieczem, lecz nadal funkcjonował w późniejszych epokach. Jego ślady można odnaleźć w licznych utworach literackich. Często są one zdesakralizowane, np. postać Pani Rollison w „Dziadach” cz. III lub matka w „Stabat Mater” Józefa Wittlina. Nawiązanie do tego motywu pojawia się także w obecnej liturgii kościelnej – „Gorzkich żalach”.

Polecamy również:

  • Ars moriendi - znaczenie, opis, dzieła

    Jedną z najważniejszych cech literatury średniowiecznej był jej silny dydaktyzm. Powstawały liczne utwory parenetyczne, których zadaniem było udzielanie wskazówek, dawanie przestróg czy zachęcanie do określonego działania. Wśród najpopularniejszych tematów można wyróżnić... Więcej »

  • Motyw danse macabre - znaczenie, opis, dzieła

    Danse macabre, czyli taniec śmierci, to średniowieczna alegoria ukazująca wszechobecność oraz uniwersalność śmierci. Najczęściej przedstawiana była ona jako figura taneczna (zazwyczaj koło lub korowód), w którym między ludźmi przedstawiającymi różne warstwy społeczeństwa pojawiał się szkielet... Więcej »

  • Motyw deesis - przykłady, opis, znaczenie

    Słowo „deesis” wywodzi się z języka greckiego, w którym oznacza ono modlitwę, prośbę, orędownictwo. W ikonografii chrześcijańskiej terminem tym określa się trójczłonowe przedstawienie Jezusa-Pantokratora (wszechwładcy, Pana całego stworzenia). Zazwyczaj znajduje się on w centrum ikony,... Więcej »

  • Motyw śmierci - Memento mori - znaczenie, utwory, opis

    Stanisław Kwiatkowski w swojej książce zatytułowanej „Średniowieczne dzieje Europy” napisał, że średnia długość życia w tej epoce wynosiła od 25 do 35 lat, a w czasach epidemii spadała nawet do 17. Dzisiaj dane te można uznać za szokujące, ale należy pamiętać, że w tamtych czasach istniała olbrzymia... Więcej »

Komentarze (2)
Wynik działania 3 + 1 =
chyba ty
2020-10-19 10:11:02
nie ma za co
CHUJ
2018-02-06 17:39:46
dziękuję
Ostatnio komentowane
Niga
• 2025-02-17 12:10:09
Fajnie, dziękuję
• 2025-02-13 21:09:19
nie wiem po co takie łatwe działanie
• 2025-02-04 15:03:23
W planie wydarzeń punkt 1 i 2 powinny być zamienione miejscami.
• 2025-01-29 19:30:27
Jest tu zawarte wiele niezbędnych oraz interesujących informacji o twórcy i artyście jakim...
• 2025-01-26 10:13:01