Ars moriendi - geneza
Jedną z najważniejszych cech literatury średniowiecznej był jej silny dydaktyzm. Powstawały liczne utwory parenetyczne, których zadaniem było udzielanie wskazówek, dawanie przestróg czy zachęcanie do określonego działania. Wśród najpopularniejszych tematów można wyróżnić tutaj opisywane liczne wzorce osobowe (król, rycerz, asceta itd.) oraz nauki dotyczące postępowania w określonych sytuacjach. Pareneza dotyczyła niemal każdej sfery życia ludzkiego, nawet jego ostatnich chwil.
 |
|
Przykład Ars moriendi - grafika z XV w |
Ars moriendi, czyli sztuka umierania, to motyw szczególnie znaczący w późnym średniowieczu. W chrześcijańskiej eschatologii czyściec pojawił się dopiero w XII w. Jego funkcjonowanie wpłynęło na postrzeganie śmierci. Ludzie zaczęli wierzyć w to, że sąd nad duszą zmarłego odbywa się już nad łożem konającego. Teksty zawierające porady odnośnie godnego opuszczania świata doczesnego pojawiły się na początku XIII stulecia. Trzeba przypomnieć w tym miejscu o specyfice średniowiecza, zwłaszcza w kwestii religijności. Bardzo mocno akcentowała ona rozdźwięk między Niebem a Piekłem, zbawieniem a grzechem itd., przestrzegając ludzi przed wiecznym potępieniem. Nie może więc dziwić fakt, iż wierni próbowali zrobić wszystko, by dołączyć do Boga i świętych.
Ars (bene) moriendi - charakterystyka
Sztuka dobrego umierania miała w swoim założeniu pomagać ludziom w osiągnięciu zbawienia. Doskonałym przykładem dzieła na ten temat jest „Skarga umierającego”, która zachowała się w dwóch wersjach – pieśni i dialogu. Utwór ten pokazuje, że człowiek winien rozliczyć się ze swoim życiem i przeprosić Boga za swoje przewinienia. Uczynienie tego jest wręcz niezbędne do zachowania szans na zbawienie.
Motyw ars moriendi obecny był także w sztukach plastycznych i to właśnie w nich obserwować można jego najciekawsze realizacje. Obrazy, ryciny i miniatury powstawały, by ilustrować teksty poradników. Zazwyczaj ukazują one walkę sił dobra i zła o duszę konającego – wokół łoża znajdują się bliscy odchodzącego, zastygli w modlitewnych pozach, błagający Boga o przyjęcie umierającego do Nieba. Natomiast same poradniki, w których można było znaleźć wspomniane ilustracje, stanowiły po prostu zbiór rad i wskazówek. Jednym z bardziej znaczących dzieł tego typu było „Ars moriendi” Mateusza z Krakowa.
Motyw ars moriendi pojawiał się także w najważniejszych dziełach literackich średniowiecza. Sztandarowym przykładem jest „Pieśń o Rolandzie” – utwór należący do gatunku literackiego chansons de geste (pieśni o czynach). Czytamy tutaj o bohaterskiej i chwalebnej śmierć tytułowego bohatera. Odszedł on nie tylko jako wspaniały wojownik i lojalny towarzysz, ale także jako obrońca chrześcijaństwa i człowiek wielkiej wiary.
Ars moriendi - znaczenie
Ars moriendi to motyw, który w średniowiecznej sztuce odgrywał niezwykle znaczącą rolę. Przenikał przez granice państw, funkcjonował u różnych nacji. Wszystko to wiązało się z niepodzielnym panowaniem chrześcijaństwa w Europie. Ludzie pragnęli dostąpić zbawienia i gotowi byli zrobić naprawdę wiele, by znaleźć się w Niebie. Stąd popularność poradników na temat dobrej sztuki umierania, a także niektórych bohaterów literackich, którzy stawali się wzorcem dla wielu ludzi w ich życiu.