Co to danse macabre?
Danse macabre, czyli taniec śmierci, to średniowieczna alegoria ukazująca wszechobecność oraz uniwersalność śmierci. Najczęściej przedstawiana była ona jako figura taneczna (zazwyczaj koło lub korowód), w którym między ludźmi przedstawiającymi różne warstwy społeczeństwa pojawiał się szkielet (niekiedy było ich kilka). Z czasem popularniejszy stał się nieco inny sposób obrazowania – tworzenie par z ludzi i kostuch.
Geneza motywu danse macabre
Taniec śmierci pojawił się w sztuce średniowiecznej ok. XIV/XV stulecia. Najstarsze zachowane przedstawienie znajduje się w przycmentarnych krużgankach Kościoła Saints Innocents w Paryżu i jest datowane na lata 1424-1425. Dokładna geneza danse macabre nie jest znana, lecz wielu badaczy uważa, iż stanowi ono nawiązanie do pogańskich rytuałów, głównie pogrzebowych, ale także tych mających zapewnić płodność, sukces w walce itp.
Motyw danse macabre – charakterystyka
 |
| Holbein, Danse macabre |
Taniec śmierci to przedstawienie łączące w sobie makabrę i karnawał. Jego koncepcja zakładała wszechwładzę śmierci i odsunięcie na bok wszelkich zasad panujących w społeczeństwie (hierarchii, władzy, prawa itd.) na rzecz jej potęgi. Wszystko to następowało w tańcu, który można rozumieć jako symbol witalności, ciągłego ruchu. Osoby dotknięte śmiertelną kosą zastępowane są przez kolejne, dzięki czemu korowód trwa w nieskończoność. W tańcu mieszają się osoby różnych stanów, nie ma między nimi różnic – wobec śmierci stają ramię w ramię. Kostucha porywa do tańca każdego, bez wyjątku.
Późniejsze przedstawienia motywu danse macabre koncentrowały się na zestawieniu poszczególnych osób ze śmiercią (w parach), co miało dobitnie pokazywać ludziom, że każde pojedyncze życie kiedyś przeminie.
Znaczenie motywu danse macabre
Taniec śmierci stał się jednym z najważniejszych motywów w średniowiecznej sztuce. Pojawiał się na obrazach, freskach, rycinach, miniaturach. Szybko przeniknął także do literatury, gdzie śmierć ulegała personifikacji i – na przykład – rozmawiała z ludźmi. Przykładem takiego dzieła jest „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, polski utwór pochodzący ze średniowiecza. Tytułowy bohater odbywa dialog ze śmiercią, dowiaduje się, skąd ona pochodzi, jaka jest jej moc (fragment szczególnie ważny – wyliczenie poszczególnych stanów i ukazanie ich słabości względem śmierci), kto jest od niej potężniejszy itd.
Trudno jednoznacznie ocenić funkcję, jaką pełnił taniec śmierci. Na pewno stanowił on przypomnienie o kruchości życia i przemijaniu, jakiemu podlegają wszyscy ludzie. Jednak nasuwa się przemyślenie, że w stanowym społeczeństwie uniwersalizm wobec śmierci mógł być pocieszający dla ludzi biednych i cierpiących. Stanowił on swego rodzaju zapowiedź przyszłej równości – zniesienia ziemskich podziałów.