Geneza
Po wybuchu II wojny światowej Melchior Wańkowicz wyjechał do Rumunii i Izraela, gdzie pracował jako dydaktyk, a w latach 1943 – 1946 był wojennym korespondentem w II Korpusie gen. Władysława Andresa. Kiedy wojska alianckie dotarły pod wzgórze Monte Cassino, Wańkowicz rozpoczął intensywną pracę reportażysty. Walczył o wszystkie istotne informacje z pola walki, nie pozostawał z boku – właściwie doświadczał tego samego co żołnierze na froncie. Był narażony na takie samo niebezpieczeństwo.
Rozmawiał z żołnierzami, chciał zebrać jak najwięcej informacji o ich nastrojach i spojrzeniu na bitwę. Po zwycięstwie pisarz zabrał się do pracy nad wielkim, kilkutomowym dziełem „Bitwa o Monte Cassino” (tworzył w latach 1945-1946).
Interpretacja
Melchior Wańkowicz stworzył reportaż, stanowiący świadectwo odwagi polskich żołnierzy. Jest to jeden z najświetniejszych opisów poświęcenia, honoru i determinacji i dzięki temu książka Wańkowicza na stałe weszła do kanonu polskiego reportażu, wzmacniając i przekazując kolejnym pokoleniem legendę bitwy o Monte Cassino.
Zwycięstwo, w którym duży udział miał 2. Korpus Polski pod wodzą gen. Andersa, stało się powodem do dumy pokolenia wojennego, ale również w ogóle dumy narodowej. Jest to wyjątkowy punkt w wojskowej historii Polski, gdyż to właśnie naszym rodakom udało się to, czego nie mogły osiągnąć inne alianckie bataliony.
Ten sposób upamiętnienia bohaterskiego zwycięstw Polaków, bezpośrednio służy budowaniu poczucia polskiej tożsamości i waleczności. Okazuje się bowiem, że niemiecki okupant nie był na tyle silny, by osłabić polską wiarę we własne możliwości. Zwycięstwo pod Monte Cassino było niezwykle potrzebnym, w kontekście podtrzymywania tej wiary, ponieważ II wojna światowa zebrała szerokie, krwawe żniwo wśród stawiających opór okupantowi.
Dzieło Melchiora Wańkowicza pełni jeszcze jedną ważną funkcję – stanowi zapis codziennego żołnierskiego życia. Jest swego rodzaju dziennikiem obrazującym trudności (psychiczne, fizyczne, emocjonalne) związane z trwaniem na froncie.