Kilka miesięcy po zakończeniu pierwszej wolnej elekcji w Polsce, nowo wybrany władca – Henryk Walezy, uciekł z powrotem do rodzinnej Francji. W tej sytuacji Polacy zostali zmuszeni do przeprowadzenia kolejnej elekcji. Doszło do kolejnego podziału wewnątrz kraju na grupę magnacką oraz średnioszlachecką. Pierwsza z nich dokonała elekcji ówczesnego cesarza – Maksymiliana Habsburga, pod koniec roku 1575. Natomiast już 3 dni później druga grupa na czele z Janem Zamoyskim wybrała nowym królem – Annę Jagiellonkę.
Jej zwolennicy na męża wybrali jej księcia Siedmiogrodu – Stefana Batorego, który to ostatecznie został nowym królem Polski. W roku 1576 zaprzysiągł w Meggeszu pacta conventa, m.in. przyrzekł odebrać ziemie zagrabione przez Rosję. W swoich działaniach nowy władca dążył do skierowania polityki polskiej przeciwko wrogom Siedmiogrodu – Habsburgom oraz Turcji. W latach 1578 – 1582 natomiast prowadził wojny o Inflanty z Moskwą.
Inflanty stanowiły niewielki kraj nad Dźwiną i Zatoką Ryską. Od połowy XVI w. obszar ten stał się punktem zainteresowania Rosji. Car Iwan IV Groźny dążył do zapewnienia swojemu krajowi dostępu do Bałtyku. Tak więc walka, która rozgorzała na dobre w II połowie XVI w., byłą walką o opanowanie wybrzeży Bałtyku – dominium maris Baltici.
W latach 1575 – 1577 Iwan Groźny – korzystając z bezkrólewia oraz sporów elekcyjnych, podjął wyprawę na polskie oraz szwedzkie Inflanty. Opanował wówczas południowe tereny, aż po Dźwinę z wyjątkiem Rygi i Rewla.
Natomiast wojska polskie pod dowództwem Stefana Batorego w roku 1577 podjęły przeciwdziałanie. Udało im się zatrzymać wówczas pochód armii rosyjskiej i odebrać Dyneburg oraz większość Inflant Wschodnich. Kolejno Batory zastosował nową koncepcje strategiczną – zamiast walczyć i najeżdżać bezpośrednio przedmiot sporu, siły polsko – litewskie uderzały na ziemie wielkoruskie graniczące z Inflantami, stopniowo odcinając je od Rosji.
Monarcha Polski przeprowadził kolejno trzy kampanie – Połocką w roku 1579, Wielkołucką w roku 1580 oraz Pskowską w roku 1581. Wszystkie wyprawy zakończyły się sukcesem sił królewskich. Całość działań Batorego zakończyła się w roku 1581 – zawarcie dziesięcioletniego rozejmu w Jamie Zapolskim.
Wojną z Rosją Stefan Batory rozpoczął oblężeniem Połocka. Dowódca wojsk królewskich wykorzystał wówczas pociski zapalające, ponieważ Połock był drewnianą twierdzą. Zaraz po wybuchu pożaru załoga skapitulowała – oblężenie trwało niecały miesiąc. Siły królewskie zdobyły 38 ciężkich dział, 300 hakownic oraz 600 rusznic. Natomiast Stefan Batory dzięki zwycięstwu mógł podjąć kolejną kampanie.
Podczas drugiej kampanii doszło do kolejnego zwycięskiego oblężenia, tym razem Wielkich Łuk. Trwało ono zaledwie 5 dni – między 1 a 5 września w roku 1580. Oblężenie było o tyle istotne dla całej kampanii, iż stąd zamierzano kontynuować kampanie w kierunku Pskowa – próba odcięcia Inflant od obszarów moskiewskich. Natomiast do najistotniejszej bitwy w toku wyprawy wielkołuckiej doszło pod Toropcem – 20 września. Wówczas to pod dowództwem Janusza Zbaraskiego, została rozbita doborowa kawaleria rosyjska.
Ostania wyprawa Batorego miała na celu przede wszystkim zmuszenia cara Iwana Groźnego do zawarcia pokoju. Punktem kulminacyjnym kampanii było oblężenie Pskowa, które trwało 5 miesięcy. Ostatecznie jednak miasto nie zostało zdobyte, lecz strona rosyjska i tak została zmuszona do podjęcia rokowań pokojowych.
Po mediacji legata papieskiego podpisano ostatecznie wspomniany już – Rozejm w Jamie Zapolskim, na początku roku 1582. Na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała Inflanty, Wieliż oraz Płock. Natomiast Wielkie Łuki – zajęte podczas drugiej wyprawy, musiały zostać zwrócone stronie moskiewskiej.