Paleolit [gr. palaiós ‘stary’, ‘dawny’, líthos ‘kamień’], starsza epoka kamienia, zwana też „epoką kamienia łupanego”, pierwszy naukowo potwierdzony etap rozwoju kultury ludzkiej.
Paleolit dzieli się na 3 okresy:
• Starszy (zwany tez dolnym) to okres od momentu pojawienia się narzędzi do czasów, kiedy zaczęły rozwijać się tzw. mustierskie technologie obróbki kamienia, a w Europie pojawili się bezpośredni przodkowie neandertalczyków.
• Środkowy to okres od ok. 350 – 250 tysięcy lat temu, koniec paleolitu środkowego przypada na ogół na okres ok. 40–30 tysięcy lat temu, jest wiązany z wielką migracją Homo Sapiens (człowieka współczesnego) do Europy.
• Młodszy zaczął się ok. 40 tysięcy lat temu i trwał do końca epoki lodowej, ok. 10 tysięcy lat temu.
Najistotniejsze kwestie związane z paleolitem to ewolucja formy przedludzkich aż do powstania rodzaju Homo oraz rozprzestrzenianie się ludzi pierwotnych na inne kontynenty. Najdawniejsze fazy rozwoju populacji w okresie paleolitu koncentrowały się głównie na zbieractwie, dopiero później zaczęto polować na większe zwierzęta (paleolit środkowy) dzięki nowym broniom, takim jak łuk, harpun czy oszczep. Człowiek pierwotny w tym okresie polował na bizony, niedźwiedzie oraz mamuty i konie. Okres ocieplenia klimatu w paleolicie schyłkowym spowodował wyginięcie większych ssaków, zaczęto wówczas polować na renifery, które zmieniały obszary zamieszkania, przez co grupy ludzi pierwotnych musiały za nimi podążać. Człowiek paleolitu rozwija umiejętność posługiwania się narzędziami, powstaje pierwszy przemysł otoczakowy (kultura Olduvai). Istotną role w adaptacji do nowych, często zmieniających się warunków klimatycznych w paleolicie odegrał ogień. Człowiek w tym okresie nie tylko potrafił się nim posługiwać, ale również opanował umiejętność krzesania. Ogień służył człowiekowi do ogrzewania organizmu oraz przyrządzania pożywienia. Człowiek z paleolitu zaczyna szukać schronienia przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi – wykorzystuje jaskinie i zaczyna budować pierwsze schronienia. Na dalszych etapach okresu zaczęto tworzyć również bardziej wyspecjalizowane obozowiska, których nie trzeba było przenosić po wyeksploatowaniu danego terenu, wykorzystywano jego zasoby z poszczególnych sezonów.
Pojawienie się początkowych form sztuki przypisuje się na okres górnego paleolitu. Wraz z rozwojem coraz bardziej zróżnicowanych i rozbudowanych społeczności pojawia się potrzeba przekazywania informacji w sposób zrozumiały dla różny grup i na dalekie odległości. Tak powstała pierwsza sztuka tego okresu, pierwsze ozdoby, udoskonalona broń i narzędzia oraz poszczególne elementy stroju charakteryzujące status społeczny czy też pochodzenie. W okresie paleolitu powstały też pierwsze figurki przedstawiające głównie postacie kobiet otyłych z ukazaniem cech kobiecych. Najsłynniejszą odnaleziona figurka tego typu jest tzw. paleolityczna Wenus znaleziona na terenie Austrii, datowana na 29 000 – 25 000 lat p.n.e. Jest najstarszą znaną ceramiką na świecie. Sztuka naskalna tworzona przez istoty człowiekowate z paleolitu znajduje się głównie w jaskiniach Francji i Hiszpanii. Na większości malowideł występują postacie ludzkie. Malowidła naskalne znajdują się zazwyczaj w miejscu łatwo dostępnym, na wysokości około 1 do 2 metrów.