W pierwszej połowie XIII w. ziemie ruskie podporządkowali sobie Tatarzy. W ramach systemu wprowadzonego przez najeźdźców, utrzymała się władza oraz tytuł wielkoksiążęcy wśród książąt ruskich. Wśród licznych księstw dzielnicowych Rusi, z czasem wyłoniły się dwa główne ośrodki – Moskwa oraz Twer. Od końca XII w. zaczęło się rozwijać księstwo moskiewskie, które książę Aleksander Newski (1220 – 1263) wydzielił swojemu synowi Danielowi.
Księstwo moskiewskie znajdowało się w korzystnym położeniu geograficznym oraz politycznym. Nie zajmowało pozycji ziemi granicznej, przez co nie było narażone na ekspedycje tatarskie. Ponadto Moskwa położona była na skrzyżowaniu trzech ważnych szlaków handlowych. Posiadała również dogodną do komunikacji rozbudowaną sieć rzeczną.
Po pokonaniu drugiego z istotniejszych ośrodków na Rusi – Tweru, księstwo moskiewskie napotkało nowego rywala w postaci Litwy. Na skutek wojen z tym księstwem, po okresie rządów Wasyla I, nastąpił wewnętrzny kryzys księstwa moskiewskiego.
Za czasów rządów Iwana III Srogiego zakończył się proces formowania scentralizowanego państwa rosyjskiego. Księstwo moskiewskie, w okresie jego długoletniego panowania, przekształciło się w największe państwo w ówczesnej Europie. Za jego sprawą do Moskwy przyłączono księstwo jarosławskie oraz rostowskie. W roku 1478 Iwan III Srogi, w toku swoje polityki, przyłączył również Nowogród Wielki.
W roku 1480 chan Achmat – panujący w Złotej Ordzie, podjął wielką kampanie przeciwko Moskwie. Ostatecznie zakończyła się ona całkowitym niepowodzeniem. W praktyce oznaczało to formalne zrzeczenie się zwierzchnictwa Tatarów.
Znaczenie symboliczne miał ślub Iwana III z bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego i przejęcie przez wielkiego księcia elementów ceremoniału dworskiego z Cesarstwa Wschodniego. Duchowieństwo moskiewskie zaczęło wówczas głosić teorie trzeciego Rzymu. Po właściwym Rzymie, a następnie Konstantynopolu, miała być Moskwa.
W okresie panowania następcy Iwana Srogiego – Wasyla III, proces jednoczenia ziem ruskich wszedł w fazę końcową. W tym czasie do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego weszły kolejno Psków, a w latach 1517 – 1521 księstwo riazańskie. Po przyłączenia ostatniego z tych obszarów, pod zwierzchnią władzą Wasyla III, znalazły się wszystkie ziemie zamieszkane przez narodowość rosyjską. Od momentu zjednoczenia wszystkich ziem wielkoruskich zaczyna się mówić o państwie rosyjskim.