Litwini zaliczani do grupy Bałtów, aż do XII w. funkcjonowali w ramach wspólnot plemiennych. Liczne plemiona zamieszkiwały obszary nad dolnym Niemnem oraz nad Wilią. Twórcą państwa litewskiego, który zjednoczył plemiona i stanął na ich czele, był Mendog. W XIII w. władca ten podporządkował sobie nie tylko całą Litwę, ale również część grodów ruskich oraz obszary należące wcześniej do Jaćwingów.
Ponad to Mendog przeniósł stolice kraju do Nowogrodu. W roku 1251 przyjął chrzest i otrzymał od ówczesnego biskupa Rzymu – Innocentego, zgodę na koronacje królewską. Dwa lata później koronował się na króla Litwy. Próby chrystianizacji kraju nie powiodły się jednak i w roku 1260 władca litewski porzucił chrześcijaństwo. Jednocześnie poparł wówczas Żmudź, prowadzącą wojnę z zakonem krzyżackim.
Mendog zginął w roku 1262, prawdopodobnie na skutek spisku książąt dzielnicowych. Po jego śmierci państwo stworzone przez niego uległo ponownemu rozpadowi. W tym samym okresie wzmogły się również naciski ze strony krzyżaków na obszary zachodniej Litwy.
Ponownego zjednoczenia na przełomie XIII i XIV w. dokonał – Giedymin. Był on wielkim księciem litewskim w latach 1316 – 1341, założycielem dynastii Giedyminowiczów oraz dziadem późniejszego króla polskiego – Władysława Jagiełły.
Praktycznie przez cały okres swojego panowania, władca litewski starał się uporać z naciskami ze strony Zakonu Krzyżackiego. Wykorzystał jednocześnie kryzys Złotej Ordy, co w efekcie pozwoliło mu na podporządkowanie sobie kolejnych obszarów ruskich.
Po śmierci wielkiego księcia litewskiego, ziemie – wchodzące w skład państwa stworzonego przez niego, zostały podzielone między dwóch braci Olgierda oraz Kiejstuta. Pierwszy z nich oprócz tytułu wielkiego księcia, otrzymał również wschodnią część państwa. Natomiast drugiemu z braci przypadły zachodnie ziemie wraz z obowiązkiem obrony kraju przez naporem krzyżackim. Podczas swojego panowania Olgierd – kontynuując politykę podbojów swoich poprzedników, zajął dawne państwo kijowskie ze Smoleńskiem, Kijowem oraz Bracławiem.
Litwa u schyłku XIV w. składała się z Litwy właściwej, Żmudzi oraz licznych księstw ruskich. Te ostatnie znalazły się w ciągu XIII – XIV w. pod władzą Litwy, gdzie rządziła dynastia Giedyminowiczów. Pod ich rządami państwo Litewskie stało się najrozleglejsze w całej Europie.
Przewaga etniczna i kulturowa należała do Rusinów, którzy stanowili blisko 80 procent całego społeczeństwa Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kancelaria kraju prowadzona była po rusku, ponieważ nikt nie potrafił pisać w języku litewskim. Dodatkowo Ruś była od X w. schrystianizowana, a Litwa pozostawała pogańska.
W roku 1385 doszło do zawiązania unii między Polską a Litwą. Oba kraje posiadały wspólnego wroga w postaci Krzyżaków, a dodatkowo Litwa jako ostatni pogański kraj chciała przyjąć chrzest – z pominięciem udziału Zakonu. Na mocy unii w Krewie – w zamian za rękę Jadwigi i koronę polską, Władysław Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu wraz z całym swoim Wielkim Księstwem Litewskim. Ponad to miało również dojść ostatecznie do przyłączenia, czyli inkorporacji Litwy do Polski.