Wielkie Księstwo Moskiewskie stanowiło kontynuacje Księstwa Moskiewskiego, istniejącego w latach 1213 – 1328. Jego pozycja została podniesiona na skutek unii personalnej z Wielkim Księstwem Włodzimierskim oraz po przeniesieniu stolicy do Moskwy. Kolejni władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego dożyli do zjednoczenia rozbitych na dzielnice ziemi ruskich. Wielkie Księstwo Moskiewskie funkcjonowało od roku 1328, aż do utworzenia Carstwa Rosyjskiego, po koronacji ostatniego wielkiego księcia moskiewskiego – Ivana IV Groźnego na cara Wszechrusi.
W efekcie podboju mongolskiego nastąpił całkowity upadek wcześniejszego centrum – Rusi Kijowskiej oraz wzrost znaczenia poszczególnych ośrodków w dorzeczu górnej Wołgi. Główne stolice tamtejszych księstw stanowiły Włodzimierz nad Klaźmą, Twer, Suzdal oraz Rostów. W drugiej połowie wieku, na tych obszarach, z jednej z dzielnic Rusi ukształtowało się księstwo moskiewskie. W XIV w. cieszący się najsilniejszą pozycją władcy moskiewscy przejęli tytuł wielkich książąt.
Ruś Zalewska znajdowała się najdłużej pod zwierzchnictwem Złotej Ordy. Formy władzy Tatarów nad tym terenem były szczególnie brutalne. Podsycali oni i wykorzystywali konflikty wewnętrzne między poszczególnymi księstwami oraz organizowali liczne ekspedycje karne. Ponadto, ze względu na wysoki trybut jaki książęta musieli płacić Tatarom, narzucali wysokie daniny swoim poddanym.
Po uformowaniu się silnej organizacji państwowej, książęta moskiewscy skłaniali się do przeciwstawienia się zwierzchnictwu tatarskiemu. Pomimo podejmowanych prób w XIV w., nie udało się osiągnąć żadnego sukcesu w tej kwestii. Dopiero wielki książę moskiewski – Iwan III Srogi, osiągnął cel, który stawiało sobie wielu jego poprzedników. Po okresie podporządkowania sobie pozostałych księstw Rusi Zalewskiej, w roku 1478 zajął Nowogród Wielki.
Na obszarach Nowogrodu Wielkiego uformował się odrębny od innych ustrój polityczny. Pomimo, że najważniejsza była tam władza książęca, to w praktyce była kontrolowana przez inne instytucje. Rzeczywiste rządy sprawował tam wiec mieszkańców, stąd też nazywano to państwo – Republiką Nowogrodzką. Po podporządkowaniu Nowogrodu przez Iwana, jego system polityczny przestał istnieć.
W roku 1480 wielki książę moskiewski przestał płacić trybut Tatarom. W bitwie nad rzeką Ugrą udało się Iwanowi Srogiemu odeprzeć karny najazd. W skutek tego Wielkie Księstwo Moskiewskie zostało ostatecznie uwolnione od zależności tatarskiej.
Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków, Moskwa urosłą do roli przywódcy w Kościele prawosławnym. Istotny dla całej sytuacji stał się również ślub Iwana III z bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego oraz przejęcie przez wielkiego księcia elementów bizantyjskiego ceremoniału dworskiego. Duchowieństwo moskiewskie zaczęło wówczas głosić teorię trzeciego Rzymu, którym miała być Moskwa.