Środowisko przyrodnicze Australii - cechy, charakterystyka

Linia brzegowa Australii jest stosunkowo słabo rozwinięta; ma długość >25,7 tys. km.
Od południa, zachodu i północnego zachodu Australię oblewają wody Oceanu Indyjskiego i jego morza przybrzeżnego – Morza Timor. Od południowego wschodu, wschodu i północnego wschodu Australię oblewają widy mórz przybrzeżnych Oceanu Spokojnego: Morza Tasmana, Morza Koralowego oraz Morza Arafura. Cieśnina Torresa oddziela Australię od Nowej Gwinei, Cieśnina Bassa Australię od Tasmanii (największa wyspa australijska - powierzchnia >90,7 tys. km2).
U północno-wschodnich wybrzeży Australii, w odległości od 15 do 200 km od brzegu położona jest najdłuższa barierowa rafa koralowa na świecie – Wielka Rafa Koralowa (o powierzchni około 344 tys. km2).

Australia jest średnio najniższym kontynentem. Ponad 85% powierzchni kontynentu  położone jest na wysokości nie wyższej niż 500 m n.p.m.
Wzdłuż wschodnich wybrzeży kontynentu ciągnie się łańcuch Wielkich Gór Wododziałowych, o długości ok. 4 000 km. Są to góry stare – sfałdowane w orogenach: kaledońskiej i hercyńskiej. Najwyższą jego częścią są leżące w południowej części tego łańcucha Alpy Australijskie, z najwyższym szczytem Góra Kościuszki, o wysokości 2 228 m n.p.m. (nazwę tę szczytowi nadał w 1840 roku polski podróżnik i odkrywca – Paweł Edmund Strzelecki). Górzyste jest też wnętrze Tasmanii – z szczytem Mount Ossa, sięgającym 1 617 m n.p.m.
Zachodnią i środkową część Australii zajmuje Płaskowyż Zachodnioaustralijski (o wysokości 300-600 m n.p.m.). W jego obrębie istnieje kilka wyspowych pasm górskich o wysokościach osiągających 1500 m n.p.m. (Góry Macdonnella, Góry Musgrave, Hamersley) oraz skalne ostańce, takie jak słynny Uluru/Ayers Rock. Jego podłoże geologiczne buduje platforma prekambryjska, stanowiaca w przesłości fragment południowego kontynentu - Gondwany.
Pomiędzy Płaskowyżem Zachodnioaustralijskim a Wielkimi Górami Wododziałowymi położone są Niziny Wewnętrzne, rozciągające się pomiędzy Zat. Karpentaria na północy a doliną rzeki Murray na południu. To tutaj – nad Jez. Eyre – leży najniżej położony punkt w Australii (depresja – 16 m p.p.m.). W najniższej części nizin leży Wielki Basen Artezyjski, zajmujący ok. 20% obszaru kontynentu (ok. 1,5 mln km2 powierzchni). Stanowi on ważne źródło wody dla rolnictwa australijskiego (hodowli owiec). Woda znajduje się w jurajskich piaskowcach, przykrytych kredowymi łupkami ilastymi.
Na południu Australii, nad Wielką Zatoką Australijską leży Nizina Nullarbor.

Australia położona jest w obrębie aż 4 stref klimatycznych.
Północ leży strefie klimatów równikowych – na Płw. Jork występuje klimat równikowy wilgotny z opadami całorocznymi przekraczającymi 2 000 mm. Na Ziemi Arnhema występuje klimat podrównikowy z wyraźną porą deszczową od grudnia do marca (lato na półkuli południowej) i porą suchą od maja do września (zima). Temperatury powietrza w najchłodniejszych miesiącach raczej nie spadają poniżej 20°C a w najcieplejszych są wyższe od 30°C.
Większa część Australii położona jest w strefie klimatów zwrotnikowych – w Australii środkowej i zachodniej jest to klimat zwrotnikowy suchy. Nad Jeziorem Eyre opady roczne nie przekraczają 150 mm. Latem temperatura powietrza przekracza tam 40°C (maksymalnie sięgając 50°C). W obszarze tym występują największe pustynie australijskie: Wielka Pustynia Piaszczysta, Pustynia Gibsona, Pustynia Simpsona i Wielka Pustynia Wiktorii. Na wschodnim wybrzeżu Australii (na wschód od Wielkich Gór Wododziałowych) występuje klimat zwrotnikowy wilgotny, z opadami rocznymi przekraczającymi 1 000 mm i mniejszymi wahaniami temperatury powietrza niż w klimacie zwrotnikowym suchym.
Południow-zachodnie krańce Australii Zachodniej (okolice Perth), południowe krańce Australii Południowej i stan Victoria (Adelajda i Melbourne) posiadają klimat podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego z opadami w chlodnej części roku (na półkuli południowej w okresie czerwiec-sierpień).
Tasmania ma klimat umiarkowany morski – na wybrzeżu opady roczne przekraczają 600 mm, w górach nawet 1 000 mm. Latem temperatura powietrza przekracza z reguły 20°C, zimą spada nawet do 5°C (chociaż notowano też temperatury ujemne).
Wybrzeża Australii (gł. Terytoria Północne i Queensland) nawiedzane są przez cyklony tropikalne. W górach temperatura powietrza jest niższa. Występują tam też opady śniegu.

Australia jest uboga w wody płynące. Obszary bezodpływowe pokrywają ok. 60% powierzchni kontynentu. Rzeki są z reguły niezbyt długie, często okresowe lub epizodyczne. Najwięcej rzek płynie w południowo-wschodniej Australii. Najdłuższe rzeki Australii to: Murray (o długości 2 508 km, wpadająca do Oceanu Indyjskiego w okolicach Adelajdy) oraz jej dopływy: Murrumbidgee i Darling (1 472 km długości lub 2 844 km z najdłuższymi dopływami).
Wśród jezior Australii warto wspomnieć: Jezioro Eyre/Kati Thanda (słone, często prawie wyschnięte, z dnem pokrytym solą, powierzchnia wzrasta po opadach, maksymalnie do ok. 9,5 tys. km2), Jezioro Torres, czy Jez. Gairdner. W Wielkich Górach Wododziałowych i na Tasmanii zlokalizowane są niewielkie, ale stałe i głębsze jeziora słodkowodne (np. Jezioro St. Clair).

Warunki klimatyczne powodują, że w większej części Australii występują gleby obszarów suchych. Na północy – w warunkach klimatu równikowego i podrównikowego – występują żółtoziemy i czerwonoziemy, na południu – gleby cynamonowe, a lokalnie w Wielkich Górach Wododziałowych – tropikalne gleby czarne i i szare (wertisole).

Większość Australii pokrywają formacje roślinne typowe dla klimatu suchego lub okresowo suchego – pustynie, półpustynie i kolczaste zarośla – skrub (z akacjami, karłowatymi eukaliptusami i kazuarynami). Na północy Australii w warunkach klimatu podrównikowego występuje sawanna. Na wybrzeżach rozwinęły się tam lasy namorzynowe. Na wschód od pustyń i półpustyń (na zachód od Wielkich Gór Wododziałowych rozwinęła się roślinność stepowa). Płw. Jork porastają wilgotne lasy równikowe. Dalej na południe w górach i na wschodnim wybrzeżu naturalną roślinnością są lasy podzwrotnikowe i szerokości umiarkowanych – z eukaliptusami, araukariami, bukiem południowym. W Alpach Australijskich istnieją łąki typu alpejskiego.
Niezwykle oryginalny jest świat zwierzęcy Australii – bogata w gatunki endemiczne. Liczne są gady – węże (np. jadowity taipan, czy pytony), krokodyl różańcowy (doskonale czuje się zarówno w wodach śródlądowych, jak i w morzu), jaszczurki (np. moloch straszliwy, scynki, czy waran wielki o długości do 2,5 m). Liczne są ptaki: nielotny emu, papugi (np. kakadu, czy papużka falista), kukabura, lirogony i inne. Niewiele występuje tu ssaków łożyskowych – m.in.: nietoperze i dingo (zdziczali potomkowie psów towarzyszących pierwotnym mieszkańcom Australii). Jest za to Australia domem prymitywnych stekowców (dziobak i kolczatka) oraz torbaczy (liczne kangury – zarówno duże kangury rude, o wysokości 1,2 m, jak i niewielki torebnik piżmowy o długości ok. 33 cm, koala, wombaty, lotopałanki, diabeł tasmański). Biali osadnicy wprowadzili do Australii króliki, które tak się tu rozmnożyły, że zaczęły zagrażać populacji owiec (tyle trawy zjadały).

Autor: dr Krzysztof Jarzyna z Instytutu Geografii UJK w Kielcach

Polecamy również:

Komentarze (0)
Wynik działania 2 + 2 =
Ostatnio komentowane
Dziękuję za krótką acz treściwą syntezę :)
• 2024-09-24 21:14:03
Dodajmy, że było to również ostatnie powstanie wendyjskie (słowiańskie) na terenie N...
• 2024-09-04 21:32:33
DZIĘKUJĘ
• 2024-07-31 13:21:34
I cóż miał rację Marek Aureliusz który chciał podbić Germanię uderzeniem przez Mor...
• 2024-07-06 19:45:33
O tym, że zmienne w czasie pole elektryczne jest źródłem pola magnetycznego, napisał ...
• 2024-06-27 07:25:33