Państwa Pacyfiku i ich problemy

W 2013 roku w Oceanii istniało 13 niepodległych państw. Są to (licząc od największego do najmniejszego):

- Papua-Nowa Gwinea, ze stolicą w Port Moresby, o powierzchni 462 840 km2,
- Nowa Zelandia, ze stolicą w Wellington, o powierzchni 270 692 km2,
- Wyspy Salomona, ze stolicą w Honiora, o powierzchni ok. 28 370 km2,
- Fidżi, ze stolicą Suva, o powierzchni 18 272 km2,
- Vanuatu (dawne kondominium brytyjsko-francuskie Nowe Hebrydy), ze stolicą Port Vila, o powierzchni 12 190 km2,
- Samoa, ze stolicą Apia, o powierzchni 2 785 km2,
- Kiribati, z centrum administracyjnym (de facto stolica) w mieście Bairiki w atolu Tarawa Wysp Gilberta, o powierzchni ok. 811 km2,
- Tonga, ze stolicą Nuku’alofa, o powierzchni 748 km2,
- Mikronezja (Sfederowane Stany Mikronezji), ze stolicą Paliki na wyspie Pohnpei (przed 1989 rokiem stolicą Kolonia, też na Pohnpei), o powierzchni 701 km2,
- Palau, z nowo wybudowaną stolicą Ngerulmud na wyspie Babelthaup (do 2006 roku stolicą miasto Koror na wyspie Koror), o powierzchni 488 km2,
- Wyspy Marshalla, ze stolicą w Majuro na atolu Majuro, o powierzchni 181 km2,
- Tuvalu, ze stolicą Vaiaku na atolu Funafuti, o powierzchni 25,6 km2,
- Nauru, z osadą miejską Yaren pełniącą funkcję stolicy, o powierzchni 21,2 km2.

Ponadto na Pacyfiku znajduje się szereg wysp i archipelagów będących terytoriami zamorskimi lub integralnymi częściami (prowincjami, stanami i innymi) innych państw.

Zachodnia część Nowej Gwinei (obecnie prowincje: Papua i Papua Zachodnia – dawniej razem jako Irian Jaya/Irian Zachodni) to wschodnie prowincje Indonezji (Papua Zachodnia od 2003 roku z szeroką autonomią). Ich łączna powierzchnia to ok. 420,9 tys. km2.

Jednym ze stanów Stanów Zjednoczonych Ameryki są od 1959 roku Hawaje, o powierzchni ponad 28,3 tys. km2.

Wyspa Wielkanocna oraz leżące jeszcze dalej na wschód bezludne skały Sala y Gomez (najdalej na wschód położony punkt Oceanii) są prowincją Chile.

Wulkaniczne Wyspy Bonin/Ogasawara, Volcano/Kazan Retto (najbardziej znana Iwo Jima),  Marcus i kilka innych, położone na północno-zachodnim Pacyfiku stanowią część japońskiej podprefektury, o powierzchni ok. 104 km2.

Terytoria zależne Francji to:
- Nowa Kaledonia, wspólnota zamorska Francji o specjalnym statusie (lokalna ludność –   Kanakowie dąży do niepodległości, na lata 2014-2018 planowane jest referendów niepodległościowe), ze stolicą Numea, o powierzchni 18,6 tys. km2,
- Polinezja Francuska, wspólnota zamorska Francji, ze stolicą Papeete na wyspie Tahiti w archipelagu Wysp Towarzystwa, o powierzchni ok. 4 tys. km2
oraz Wallis i Futuna,  wspólnota zamorska Francji, ze stolicą Mata Utu, o powierzchni ok. 300 km2.
Ponadto na wschodnich krańcach Oceanii leży nie zamieszkana wyspa Clipperton, o powierzchni ok. 9 km2 (na przełomie XIX i XX wieku prawa do niej rościł sobie Meksyk).

Terytoria zależne USA to przede wszystkim:
- Guam, ze stolicą Hagåtña, o powierzchni ok. 600 km2,
- Mariany Północne, ze stolicą Capitol Hill na wyspie Saipan, o powierzchni ok. 500 km2,
- Samoa Amerykańskie, ze stolicą  Fagatogo, o powierzchni ok. 200 km2,
- Wake (na środkowym Pacyfiku), o powierzchni ok. 8 km2,
- Midway (przedłużenie łańcuch Wysp Hawajskich na północny zachód), o powierzchni ok. 7 km2
i kilka niezamieszkanych atoli koralowych w równikowej strefie Pacyfiku (Baker, Howland, Jarvis, Johnston i Palmyra).

Terytorium zależnym Wielkiej Brytanii (dawniej jej koloniami była większość dziś  niepodległych państw Oceanii) na Pacyfiku jest Pitcairn (z wysepkami Ducie, Oeno i Hendersona), ze stolicą Adamstown i o powierzchni ok. 5 km2.

Terytoria zależne Nowej Zelandii to: Niue (stolica Alofi, powierzchnia ok. 300 km2), Wyspy Cooka (stolica Avarua, powierzchnia ok. 200 km2) i Tokelau (powierzchnia ok. 10 km2).

Australijskim terytorium zależnym na Pacyfiku (jest też kilka na Oceanie Indyjskim) jest wyspa Norfolk, ze stolicą Kingston, o powierzchni 34,6 km2.

Wiele państw i terytoriów zależnych Oceanii zagrożonych jest przez klęski naturalne. Do najbardziej typowych należą: cyklony tropikalne, trzęsienia ziemi (i tsunami) oraz osuwiska.
Na wyspach wulkanicznych (na Wyspie Północnej Nowej Zelandii, wyspie Hawai i w szeregu innych miejsc) niebezpieczeństwa związane są również z erupcjami wulkanów i związanymi z nimi zagrożeniami (m.in. laharami – spływami popiołów wulkanicznych).

W niedalekiej przyszłości (w perspektywie kilkudziesięciu-stu lat) wyspy oceaniczne mogą zostać dotknięte skutkami globalnych zmian klimatu. Podniesienie się poziomu Oceanu Światowego nawet o kilkadziesiąt centymetrów może stanowić zagrożenie dla mieszkańców koralowych atoli (m.in. Tuvalu, Kiribati). Wystają one tylko 2-3 m nad poziom morza i w warunkach sztormowych (np. kiedy w sąsiedztwie przemieszcza się cyklon tropikalny) są często całkiem zalane przez fale morskie.
Innym niebezpieczeństwem jest wzrost temperatury wód morskich, który prowadzić może do obumierania koralowców, tworzących rafy koralowe (otaczających wyspy wulkaniczne lub tworzących atole koralowe). Uderzyć to może zarówno w rybołówstwo (rafa to mieszkanie wielu gatunków ryb), jak i turystykę.

W przeszłości niektóre atole koralowe Oceanii były miejscem testów broni jądrowej (francuskie testy na atolu Mururoa w archipelagu Tuamotu, prowadzone do 1996 roku, czy amerykańskie testy od lat 40.tych do lat 60.tych m.in. na Wyspach Marshalla – atol Eniwetok, atol Bikini). Ludność tych atoli została stamtąd wysiedlona, z powodu utrzymującego się skażenia promieniotwórczego dawni mieszkańcy Bikini do dnia dzisiejszego nie mogą wrócić na swoje wysepki.

Istotnym problemem na wielu wyspach jest degradacja środowiska przyrodniczego. Przypuszcza się, że to rabunkowa gospodarka ludzka (wycięcie lasów) przyczyniło się kilkaset lat temu do zniszczenia ekosystemów Wyspy Wielkanocnej i wyspy Mangarewa (dziś Polinezja Francuska) oraz cywilizacji ludów polinezyjskich (efekt głodu, wojen i kanibalizmu), która się tam rozwinęła.
Współcześnie problem degradacji środowiska dotknął m.in. mieszkańców wyspy Nauru. W przeszłości dzięki eksploatacji fosforytów był to jeden z najbogatszych (jeśli uwzględniać wielkość PKB per capita) krajów świata. Po wyczerpaniu się złóż władze muszą zmierzyć się z problemem drastycznego spadku dochodów (m.in. w związku z nieudanymi inwestycjami funduszu, który przejmował część środków z eksportu fosforytów) oraz zdegradowanego środowiska (brak środków na jego rekultywację). Na wielu wyspach pojawia się też współcześnie problem braku możliwości składowania i utylizacji odpadów (coraz więcej towarów pierwszej potrzeby sprowadzane jest spoza wysp).

Dość niski jest standard życia na wyspach Oceanii (poza najlepiej rozwiniętymi – Nowa Zelandia, Palau, Guam, Hawaje, Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska). Większość z państw regionu charakteryzuje się średnim lub niskim wskaźnikiem rozwoju społecznego i gospodarczego ludności (HDI) – np. Wyspy Salomona i Papua-Nowa Gwinea. Wiąże się to z niewielkimi dochodami rzędów tych państw (wynikają one z ograniczonych zasobów, podobnych na sąsiadujących i konkurujących ze sobą wyspach – rybołówstwo, uprawa palmy kokosowej, trzciny cukrowej, turystyka), stosunkowo krótkiej długości życia (efekt zarówno chorób – tropikalnych takich jak gorączka denga, ale również i cywilizacyjnych związanych z otyłością, jak również słabo rozwiniętej opieki zdrowotnej), niskiego poziomu wykształcenia. Generalnie jednak w państwach Oceanii nie występuje problem głodu i niedożywienia – chociaż częste jest ubóstwo zwłaszcza w społecznościach wiejskich.
Szereg państw Oceanii utrzymuje się w dużym stopniu dzięki pomocy finansowej innych rządów (np. dawne terytoria powiernicze ONZ - Wyspy Marshalla i Mikronezja mimo formalnej niepodległości pozostawiły swoja politykę obronną USA, m.in. za wsparcie finansowe). Rząd Wysp Salomona ok. połowy swoich przychodów budżetowych czerpie z datków zza granicy.
W niektórych państwach istnieją napięcia etniczne (m.in. dążenia separatystyczne Melanezyjczyków z Bougainville w stosunku do rządu Papui-Nowej Gwinei, dążenia niepodległościowe Kanaków z Nowej Kaledonii, czy napięcia pomiędzy ludnością rdzenną i pochodzenia indyjskiego na Fidżi).

Autor: dr Krzysztof Jarzyna z Instytutu Geografii UJK w Kielcach

Polecamy również:

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 5 =
Ostatnio komentowane
• 2025-03-08 02:40:40
cycki lubie
• 2025-03-05 14:35:07
bardzo to działanie łatwe
• 2025-03-03 13:00:02
Jest nad czym myśleć. PEŁEN POZYTYW.
• 2025-03-02 12:32:53
pozdro mika
• 2025-02-24 20:08:01