Rzeźba krasowa - skały, obszary, formy krasowe

Kras

To ogół procesów związanych z rozpuszczaniem skał przez wody powierzchniowe i podziemne (krasowienie), a także wytworzona przez nie charakterystyczna rzeźba terenu (rzeźba krasowa). Krasowienie to oddziaływanie aktywnych chemicznie roztworów wodnych na rozpuszczalne skały; proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków.

Procesy chemiczne prowadzące do rozpuszczania i wytrącania węglanu wapnia przedstawiono poniżej:

H₂CO₃ + CaCO₃ → H₂Ca(CO₃)₂
H₂Ca(CO₃)₂ - Ca(HCO₃)₂ ↔ CaCO₃ + H₂CO₃

Rzeźba krasowa

To ogół form powierzchniowych i podziemnych, powstałych pod wpływem rozpuszczającej i erozyjnej działalności wód lub wytrącania minerałów z tych wód. Nazwa „kras” pochodzi od chorwackiego słowa „krš” (kamień lub skała). Do popularyzacji i przyjęcia przez naukowców tego terminu, przyczynił się wygląd płaskowyżu Kras w Słowenii, zbudowanego z silnie spękanych, białych wapieni, na których rozwinęły się zjawiska i formy krasowe w klasycznej postaci.

Skały silnie krasowiejące:
- chlorkowe – sól kamienna (halit)
- siarczanowe – anhydryt, gips
- węglanowe – wapień, dolomit, marmur
- krzemianowe – krzemionka

Obszary krasowe na świecie

Około 7% kontynentów zajmują skały krasowiejące.

Najpowszechniejszy jest kras węglanowy. Obszary krasu węglanowego występują np. w: płd. części Masywu Centralnego, Sudetach, Karpatach, Alpach, Pirenejach, Górach Dynarskich, na Morawach, w Anglii, na Wyż. Krakowsko-Częstochowskiej, Wyż. Lubelskiej, na Florydzie, Jukatanie, na równinach nadmorskich Kuby, na Uralu, w płd. Chinach (Guilin), we wschodniej Syberii;

Obszary krasu gipsowego występują np. na: zachodnim Uralu, w basenie Wołgi, na zachodniej Ukrainie (Podole, Pokucie, Bukowina), w Niecce Nidy, na Sycylii, w Apeninach, we wschodniej Syberii, w Patagonii, Algierii, Libii;

Obszary krasu solnego występują np. na: Nizinie Przykaspijskiej, nad Zat. Meksykańską, w Maroko.

Kras wieżowy w okolicach chińskiego miasta Guilin; autor: Fanghong (25.05.2005), źródło: wikipedia.org

 

Formy krasowe - podział

Form krasowe dzielimy na:

1. formy krasowe powierzchniowe:
-ostańce, np. maczugi, iglice,
-żebra krasowe i żłobki (zagłębienia na pochyłych powierzchniach skał, powstające pod wpływem rozpuszczającego działania spływających wód opadowych
-lejki krasowe (lejkowate zagłębienia tworzące się na powierzchni w miejscu poszczelinionym, woda powierzchniowa wsiąkająca w tym miejscu w skałę, rozpuszcza ją intensywnie, tworząc owalne zagłębienie)
-polja (kotliny krasowe, o wyrównanym dnie, powstałe z połączenia lejków i uwałów)
-mogoty (kopiasty, stromościenny pagór, zbudowany ze skał wapiennych, które nie uległy rozpuszczeniu przez wodę)
-jary krasowe - głębokie doliny o bardzo stromych, często pionowych zboczach. U wylotu dolin powstają zwężenia o pionowych ścianach, tzw. bramy.

2. formy krasowe podziemne:
-jaskinie krasowe (to podziemne próżnie o różnych rozmiarach utworzone wskutek rozpuszczającej działalności wód przesiąkających i przepływających. Rozwijają się wzdłuż szczelin pionowych (studnie, kominy) i poziomych (korytarze, galerie), na przecięciu powstają pieczary. Najdłuższą jaskinią świata jest Jaskinia Mamutowa w USA. Łączna długość jej korytarzy to 500 km. W Polsce najdłuższą jaski nią jest Wysoka - Za Siedmiu Progami w Tatrach (ponad 10 km);

W jaskiniach, wskutek wytrącania się węglanu wapnia, powstaje szata naciekowa:
- stalaktyty - wiszące u stropu jaskini;
- stalagmity - tworzące się na dnie jaskini;
- stalagnaty (kolumny jaskiniowe) - powstałe z połączenia stalaktytu i stalagmitu;
- draperie naciekowe - nacieki o różnych kształtach, przypominające najczęściej zasłony lub firany.

Z krasem podziemnym związane są także:
- ponory (miejsce gdzie rzeka wpływa pod powierzchnie ziemi)
- wywierzyska (miejsce wypływu wody podziemnej na powierzchnię tzw. źródła krasowe).

Jaskinia Wierzchowska Górna - jaskinia krasowa; autor: Paweł Opioła, źródło: wikipedia.org