Lodowce górskie to masy lodu, których kształt nawiązuje do doliny górskiej, którą wypełniają. Znajdujące się głębiej warstwy lodu pod wpływem nacisku warstw wyższych stają się plastyczne i zaczynają przemieszczać się w dół doliny. Natomiast kształt lądolodów i czasz lodowych nie jest zależny od form terenu. Lądolody to masy lodu o znacznej grubości (2-3 kilometry) i powierzchni (Antarktyda 14 mln km2 , Grenlandia 1,7 mln km2). Obecnie występujące na Ziemi lodowce i lądolody stanowią tylko ok. 25% objętości lodowców i lądolodów plejstoceńskich.
Materiał skalny transportowany przez lodowiec to morena. Pochodzi on z niszczenia podłoża lodowca oraz z osypywania się okruchów i bloków skalnych ze zboczy wznoszących się ponad powierzchnią lodowca. To właśnie ten materiał wtopiony w lód uczestniczy w żłobieniu podłoża. Ta erozyjna działalność lodowca nosi nazwę egzaracji. Dodatkowo materiał podłoża wyrywany był przez przesuwający się lodowiec, który wmarzał w podłoże. Po ustąpieniu lodowca efekty jego erozyjnej działalności są widoczne jako wygłady i rysy lodowcowe oraz mutony (barańce) – płaskie, wydłużone pagórki, występujące np. w Tatrach, jak również po zalaniu przez morze tworzące wyspy wybrzeża szkierowego.
W górach erozja lodowcowa przekształca V-kształtne doliny rzeczne w U-kształtne doliny lodowcowe (żłoby lodowcowe) – np. Dolina Białej wody w Tatrach. Lodowce górskie, które zajmowały główne doliny były większe i miały większą siłą żłobiącą. Lodowce z dolin bocznych słabiej żłobiły swoje podłoże skalne. Dlatego ujścia ich dolin znajdują się znacznie powyżej dna dawnej głównej doliny lodowcowej, tworząc tzw. doliny zawieszone. Obecnie po ustąpieniu lodowca tworzą się u ich wylotu malownicze wodospady (np. Wodogrzmoty Mickiewicza u wylotu Dol. Roztoki do Dol. Białki w Tatrach). Obszar, gdzie gromadził się lód, spływający potem doliną górską ma po wytopieniu się lodowca kształt wklęsłej misy. Nosi on nazwę cyrku (kotła) lodowcowego. Współcześnie kotły lodowcowe często wypełnione są wodami jezior cyrkowych.
 |
| Dolina Białej Wody; autor: Kristian Slimak (24.09.2005), źródło: wikipedia.org |
Formą erozyjną utworzoną przez wody płynące pod lądolodem są głębokie rynny glacjalne. Współcześnie wypełniają je jeziora rynnowe. Rzeki wypływające z bram lodowych u czoła lądolodu spotykały się z wodami rzek płynących w kierunku lądolodu i tworzyły doliny rzeczne równoległe do jego czoła. Są one w dalszym ciągu wykorzystywane częściowo przez odcinki współczesnych rzek i noszą nazwę pradolin (w Polsce mają przebieg równoleżnikowy – np. Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka).
Czoło lodowca lub lądolodu tworzy się w miejscu, w którym dostawa lodu na skutek płynięcia z obszaru źródłowego jest równoważona przez jego topnienie (ablację). W miejscu tym wytapiany jest materiał niesiony przez lodowiec, tworząc wzgórza (wał) moreny czołowej. Są one zapisem obszarów postoju lodowca pomiędzy jego maksymalnym zasięgiem, a obecnym położeniem lub całkowitym zanikiem. I tak np. wzniesienia Wału Trzebnickiego położone na pograniczu Śląska i Wielkopolski są pozostałością moreny czołowej zlodowacenia środkowopolskiego, zaś najwyższe wzniesienia pojezierza pomorskiego są zbudowane z materiału moreny czołowej fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego (Vistulianu).
 |
| Cyrk lodowcowy - Dolina Młynicka (Tatry Wysokie); autor: Jerzy Opioła, źródło: wikipedia.org |
Podobne, chociaż mniejsze formy występują też w zlodowaconych współcześnie lub w plejstocenie dolinach górskich. Duża część naszego kraju jest też pokryta pofalowanymi równinami moreny dennej powstałymi po stopieniu się lodowca. Pozostałością po pobycie lodowca czy lądolodu są również eratyki – głazy narzutowe, a czasami olbrzymie porwaki lodowcowe o wielkości do kilku km (np. porwak kredowy osadzony na południowym zachodzie dzisiejszej wyspy Wolin, gdzie pozostałością po kamieniołomie kredy jest Jeziorko Turkusowe). Do innych form terenu utworzonych przez lądolód (formy glacjalne), bądź wodę płynącą pod lądolodem albo przed jego czołem (formy fluwiogalcjalne) należą: kemy, ozy, drumliny i sandry.
Drumliny to niskie, owalne wzgórze, zwykle kilkudziesięciometrowej długości, zbudowane z gliny lodowcowej, utworów fluwioglacjalnych, często z jądrem skalnym.
Kemy to pagóry o wysokości kilku, kilkudziesięciu metrów, stromych zboczach i płaskim wierzchołku, powstaje w szczelinach i zagłębieniach w obrębie lodowca, lub pomiędzy bryłami martwego lodu (pozostałymi przez jakiś czas po wycofaniu się lodowca).
Ozy to wydłużony, wąski, kręty wał lub ciąg wzgórz, o stromych zboczach, zbudowany z piasków i żwirów osadzonych przez wody płynące w szczelinach lodowcowych i tunelach pod lądolodem (np. oz w Turtulu na Pojezierzu Suwalskim.
Sandr to płaska, lekko nachylona ku południowi (w Polsce) powierzchnia utworzona z piasków i żwirów, wyniesionych przez wody pochodzące z topniejącego lądolodu. W Polsce porastają je często duże kompleksy lasów sosnowych, np. Puszcza Piska.
 |
| Krajobraz czołowo-morenowy w Suwalskim Parku Krajobrazowym; autor: Aisog (05.2006), źródło: wikipedia.org |