PANSTWA BAŁKAŃSKIE – ICH TERYTORIUM, LUDNOŚĆ I SYTUACJA POLITYCZNA
Państwa bałkańskie to kraje położone na Płw. Bałkańskim w południowo-wschodniej Europie.
Część z nich zaliczana jest również do państw Europy Południowej.
Jeszcze kilka-kilkanaście lat temu był to region bardzo niestabilny politycznie i nie ma gwarancji, że takim się powtórnie nie stanie.
Tradycje krwawej rywalizacji poszczególnych narodowości (z jednej strony) i sprzecznych interesów mocarstw europejskich/światowych (z drugiej strony) są tu jednak znacznie starsze. Spory etniczne i polityczne nasiliły się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy na określenie tej napiętej sytuacji powstało określenie bałkański kocioł. Wybuch tego kotła w 1914 roku (zamach w Sarajewie i wypowiedzenie wojny Serbii przez Austro-Węgry) doprowadził do I Wojny Światowej.
Na Bałkanach (zwłaszcza w zachodniej ich części, w dawnej Jugosławii) silne są tendencje decentralizacyjne. W roku 1990 istniały tu 4 państwa (bez Turcji, która zajmuje skrawek Tracji Wschodniej w Europie). Obecnie istnieje tu 9 państw (bez Turcji ale z Republiką Kosowa – uznawaną na początku 2014 roku przez 107 niepodległych państw świata).
Te 9 państw to:
- Grecja (prawie 132 tys. km2 i ponad 11,3 mln mieszkańców, stolica Ateny – prawie 3,2 mln mieszkańców) – scharakteryzowana bardziej szczegółowo w haśle poświęconym Europie Południowej,
- Bułgaria (ok. 111 tys. km2, i ponad 7,5 mln ludności, stolica Sofia – ponad 1,15 mln mieszkańców),
- Chorwacja (ponad 56,5 tys. km2 i ponad 4,4 mln mieszkańców, stolica Zagrzeb – prawie 800 tys. mieszkańców w zespole miejskim),
- Serbia (ok. 77,5 tys. km2 bez Kosowa i 88,35 tys. km2 z Kosowem oraz prawie 7,2 mln mieszkańców (bez Kosowa), stolica Belgrad – ponad 1,6 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2008 roku, nie uznaje niepodległości Republiki Kosowa – dawna republika autonomiczna Serbii, autonomię ma w Serbii jej północna część – Wojwodina z ok. 14% mniejszością węgierską),
- Macedonia (ok. 55,7 tys. km2 i ok. 2 mln ludności, stolica Skopje – ok. 485 tys. mieszkańców),
- Bośnia i Hercegowina (ok. 51,2 tys. mieszkańców i 3,84 mln mieszkańców, stolica Sarajewo – prawie 400 tys. mieszkańców, składa się z 2 części – Federacji Bośni i Hercegowiny zamieszkanej gł. przez muzułmańskich Boszniaków i Chorwatów oraz Republiki Serbskiej, o bardzo szerokim zakresie autonomii),
- Albania (około 28,7 tys. km2 i około 3,2 mln mieszkańców, stolica Tirana – 400 tys. mieszkańców w 2008 roku),
- Czarnogóra (ponad 13,8 tys. km2 i 633 tys. mieszkańców, stolica Podgorica – 174 tys. mieszkańców w 2007 roku),
- Republika Kosowa (prawie 11 tys. km2 i ponad 1,8 mln mieszkańców, stolica Prisztina – ponad 201 tys. mieszkańców, deklaracja niepodległości z 2008 uznana została za nielegalną m.in. przez Serbię i Rosję, deklaracji tej nie uznała też serbska ludność Kosowa północnego, która chce przyłączyć się do Serbii).
Poza Kosowem (166 osób.km2) gęstość zaludnienia w państwach bałkańskich jest mniejsza niż w Polsce (najmniejsza w Czarnogórze – 45 osób/km2).
O napiętych stosunkach pomiędzy państwami oraz wewnątrz państw bałkańskich decydowało i dalej decyduje duże zróżnicowanie etniczne i (przede wszystkim) religijne. Wynikało ono z historii półwyspu – dominacji Bizancjum aż do końca XII wieku (na północy i zachodzie półwyspu zaznaczał się wpływ państw Europy Zachodniej – Cesarstwa Karolingów, Królestwa Węgier, Wenecji, cesarstwa Habsburgów), ekspansji Słowian w VI i VII wieku na północne Bałkany oraz podboju Bałkanów przez muzułmańskie Imperium Osmańskie. W wieku XIX i na początku wieku XX o wpływy w regionie tym rywalizowały ze sobą słabnąca Turcja, carska Rosja i Austro-Węgry (później zaś również Niemcy zjednoczone pod przewodem Prus).
Północne Bałkany są zamieszkane przez narody posługujące się językami słowiańskimi:
– czterema dialektami języka serbsko-chorwackiego, które używają Serbowie, Chorwaci, Boszniacy i Czarnogórcy,
- językiem bułgarskim (plemiona bułgarskie, które podbiły północno-wschodni kraniec Bałkanów w VII wieku były ludem tureckim, do końca IX w. przyjęli jednak język słowiańskich poddanych)
i językiem macedońskim (zbliżonym do języka bułgarskiego).
Południowa część Bałkanów to językowo obszar zdominowany przez Greków (język grecki był językiem państwowym w Cesarstwie Bizantyńskim) oraz Albańczyków (naród wywodzący się prawdopodobnie od starożytnych Ilirów, którzy nie ulegli ani romanizacji ani hellenizacji).
Poza tymi grupami językowymi na Bałkanach mieszkają też: potomkowie romanizowanej ludności półwyspu (Aromuni/Vlachowie - w obszarach górskich Albanii, Kosowa, Grecji i Macedonii), Romowie/Cyganie, Turcy (pozostali po ponad 500-letnim panowaniu – zwłaszcza w Bułgarii, Grecji, Macedonii i Kosowie oraz oczywiście w tureckiej części Tracji), w części północno-zachodniej potomkowie osadników z cesarstwa Habsburgów (Węgrzy, Czesi, Słowacy, Polacy i inni) oraz Rumuni, a w Chorwacji (Istria i Dalmacja) – Włosi.
Większość mieszkańców Bałkanów to wyznawcy kościołów prawosławnych (chrześcijanie wschodni). Prawosławie wyznają Grecy, Czarnogórcy, Serbowie, Macedończycy i Bułgarzy.
Rzymskimi katolikami są Chorwaci, a islam jest podstawową religią: Boszniaków (gł. w Bośni i Hercegowinie), Turków (i mówiących językiem bułgarskim muzułmanów - Pomaków) i Albańczyków (są wśród nich też prawosławni i rzymscy katolicy).
Przed rokiem 1989 w państwach komunistycznych (w Albanii, Bułgarii i Jugosławii) walczono jednak z kościołami – propagując ateizm.
Kalendarium rozpadu dawnej Jugosławii:
1991 rok deklaracje niepodległości Słowenii, Chorwacji i Macedonii,
1992 rok deklaracja niepodległości Bośni i Hercegowiny (nie uznana przez serbskich mieszkańców republiki, którzy utworzyli Republikę Serbską).
W roku 1992 rozwiązano Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii a Serbia i Chorwacja powołany Federalną Republikę Jugosławii.
1999 – autonomiczna republika Serbii – Kosowo, po wojnie z NATO Kosowo pod międzynarodowym protektoratem,
2006 – pokojowy rozpad nowej Jugosławii (federacji Serbii i Czarnogóry),
2008 – deklaracja niepodległości Republiki Kosowa.
Po 1991 roku (początek rozpadu Jugosławii) doszło na Bałkanach do szeregu wojen etnicznych. Najważniejsze z tych konfliktów to:
- oddzielenie się Słowenii od Jugosławii na przełomie czerwca i lipca1991 roku (Słowenia jest zaliczana raczej do państw europy Środkowej, secesja była prawie bezkrwawa – Słoweńcy, posługują się językiem z grupy południowosłowiańskiej, stanowią bezwzględną większość mieszkańców republiki);
- wojna w Chorwacji 1991-1995 – w okresie od jesieni 1991 roku do wiosny 1992 roku miały miejsce walki Chorwatów (ogłosili niepodległość w maju 1991 roku) z armią jugosłowiańską i serbskimi separatystami z Krajiny i Slawonii, walki toczyły się w Krajinie (ogłosiła swą niepodległość jako Republika Serbskiej Krajiny ze stolica w Kninie), Vukovarze i Osijeku w Slawonii i wokół Dubrownika, w roku 1995 armia chorwacka zlikwidowała secesję Krajiny i związanej z nią Slawonii (przeprowadzała w trakcie działań zbrojnych czystki etniczne);
- wojna w Bośni 1992-1995 – walczyli ze sobą muzułmańscy Boszniacy (zamieszkujący głównie centralne części republiki) i Serbowie (zamieszkujący głównie na północnym zachodzie i wschodzie republiki), trzecia nacja – Chorwaci (zamieszkali na południowym zachodzie) generalnie wspierali Boszniaków, ale czasami też z nimi walczyli (m.in. o Mostar), praktycznie przez całą wojnę trwało oblężenie i ostrzał boszniackiej stolicy – Sarajewa, doszło też do masakry muzułmanów w enklawie w Srebrenicy, Serbowie zostali zmuszeni do porozumienia przez i zawieszenia broni przez atak armii chorwackiej (z Chorwacji) i naloty NATO w wojnie zginęło od 100 tys. do 200 tys. osób, ok. 3,5 mln osób stało się uchodźcami
- wojna domowa w Kosowie w latach 1998-1999, wojnę poprzedziła rebelia (o charakterze wojny partyzanckiej) Armii Wyzwolenia Kosowa i jej ataki na jugosłowiańską/serbską milicję i administrację, następstwem były czystki etniczne wśród Albańczyków prowadzone przez armię jugosłowiańską, do wycofania się z Kosowa Serbów zmusiły naloty NATO (po zakończeniu wojny Albańczycy atakowali ludność serbską).
Inne punkty zapalne regionu to m.in.:
- pogranicze Macedonii i Kosowa – w roku 2001 miała tam miejsce rebelia lokalnej mniejszości albańskiej (strony porozumiały się), inny problem Republiki Macedonii to veto Grecji wobec praw rządu ze Skopje do używania nazwy Republika Macedonii (tę Grecja rezerwuje tylko dla starożytnej Macedonii)
i Nowy Pazar na granicy Serbii i Czarnogóry – lokalni muzułmanie domagają się autonomii.
W Grecji i Bułgarii, chociaż nie miały miejsca wojny domowe, zdarzają się napięcia etniczne (głównie związane z naciskami na mniejszości etniczne). W Bułgarii prowadzono w przeszłości akcje bułgaryzacji mniejszości tureckiej. W Grecji zdarzają się ataki na przedstawicieli słowiańskiej mniejszości w grackiej Macedonii oraz Turków. W ostatnich latach zdarzają się akty agresji w stosunku do imigrantów zarobkowych – Albańczykom i imigrantów spoza Europy (jest to do pewnego stopnia efekt kryzysu gospodarczego i bezrobocia).
Czynnikiem sprzyjającym stabilizacji na Bałkanach jest polityka Unii Europejskiej. Wizja przystąpienia do Unii zmusza kraje regionu do ograniczenia nacjonalizmu. Członkami Unii Europejskiej są już: Grecja (od 1981 roku), Bułgaria (od 2007 roku) i Chorwacja (od 2013 roku). Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Macedonia i Serbia podpisały z UE umowy stowarzyszeniowe (Czarnogóra rozpoczęła negocjacje w sprawie akcesji do UE).
Przyrost naturalny państw bałkańskich jest zróżnicowany, ujemny m.in. w Bułgarii (-4,6‰), Chorwacji, Serbii oraz Bośni i Hercegowinie, bliski zera w Grecji i dodatni w Macedonii, Czarnogórze i Albanii (6,6‰).
Również udział ludności miejskiej w krajach bałkańskich jest zróżnicowany – zawiera się pomiędzy 48,5% ludności kraju w Bośni i Hercegowinie a 71,5% w Bułgarii.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Półwysep Bałkański ma dobrze wykształconą linię brzegową. Tylko 2 państwa – Macedonia i Kosowo nie mają dostępu do morza. Państwa te leżą nad Morzem Śródziemnym i jego odnogami: Morzem Jońskim, Morzem Adriatyckim, Morzem Kreteńskim Morzem Egejskim, Morzem Trackim oraz nad Morzem Czarnym (Bułgaria) i Morzem Marmara (Turcja).
Morza te osiągają znaczną głębokość (ponad 5 tys. m na Morzu Jońskim i do ponad 2 tys. m na Morzu Czarnym). Temperatura wody morskiej osiąga latem nawet 29-30°C). W Morzu Czarnym wody powierzchniowe nie mieszają się z głębinowymi – w głębinach gromadzi się siarkowodór.
W obrębie Płw. Bałkańskiego można wyróżnić mniejsze półwyspy: Chalcydycki i Peloponeski (w Grecji), Gallipoli w Turcji oraz Istria w Chorwacji.
U wybrzeży Grecji i Chorwacji położone są liczne wyspy i archipelagi wysp. Do największych należą: Kreta (>8,3 tys. km2) i Eubea. U zachodnich wybrzeży Grecji leżą Wyspy Jońskie, a na Morzu Egejskim – Cyklady (Andros, Melos, Naksos i inne), Dodekanez (w tym największa wyspa – Rodos) oraz Sporady Północne (m.in. Skiros). Blisko wybrzeży tureckich lezą duże greckie wyspy: Lesbos, Chios Samos i Samotraka. U wschodnich wybrzeży Morza Adriatyckiego leżą liczne podłużne, równolegle do brzegu, skaliste wyspy (m.in. Hvar, Pag, Brač), tworzące wybrzeże typu dalmatyńskiego (kanałowe).
Płw Bałkański jest górzysty. Wzdłuż wybrzeży Morza Adriatyckiego i Jońskiego ciągnie się łańcuch Gór Dynarskich, podzielony na liczne pasma i masywy (najwyższe z nich Góry Północnoalbańskie osiągają 2 694 m n.p.m.). Wiele tych pasm zbudowanych jest zbudowanych ze skał węglanowych – stąd występują tu procesy krasowe (szereg terminów opisujących krasowe formy rzeźby pochodzi z tego regionu – polje, hum, ponor i inne). Dalej na południu zlokalizowane są liczne mniejsze, chociaż wysokie pasma i masywy górskie Grecji (Pindos – 2 637 m n.p.m., Olimp – 2 917 m n.p.m., czy Tajgetos – 2 404 m n.p.m.). We wschodniej części półwyspu położone są: Bałkan (Stara Płanina), od którego swą nazwę wziął cały półwysep, o wysokości do 2376 m n.p.m. (Botew), Riła ze szczytem Musala, najwyższym na Bałkanach (2 925 m n.p.m.), Piryn (najwyższy szczyt Wichrem 2 914 m n.p.m.), Rodopy (o wysokości ok. 2 100 m n.p.m.), Strandża i Góry Wschodnioserbskie (czasami zaliczane do łańcucha Karpat).
Niziny położone są na północy regionu – wzdłuż Dunaju jego dopływów (Kotlina Panońska, i Nizina Naddunajska w Bułgarii), w kotlinach śródgórskich (Nizina Górnotracka w Bułgarii, Kosowe Pole w Kosowi) oraz wzdłuż wybrzeży (np. Nizina Salonicka w Grecji) .
Jest to obszar aktywny sejsmicznie. W roku 1963 (26 lipca) trzęsienie ziemi całkowicie zniszczyło miasto Skopje.
Klimat jest przeważnie podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego (okresowo suchy) na południu regionu i umiarkowany ciepły (z cechami klimatu kontynentalnego) wewnątrz półwyspu.
Wewnątrz Płw. Bałkańskiego temperatura powietrza spada zimą nawet do -29,0°C. W Grecji zimą temperatury z reguły nie spadają poniżej 0°C. Latem temperatura powietrza może przekraczać nawet 40°C.
Najwyższe opady występują w Czarnogórze – w Zatoce Kotorskiej (nawet ponad 4000 rocznie). Najniższe w kotlinach górskich i lokalnie na wybrzeżu w Grecji (<400 m rocznie). Poza Bułgarią, gdzie najwyższe opady występują wiosną i na początku lata, przeważają opady chłodnego półrocza. Pokrywa śnieżna występuje tu zimą z dużą częstością (zwłaszcza wewnątrz półwyspu).
Kontakt morza i lądu oraz zróżnicowane ukształtowanie powierzchni powodują, że wieją tu liczne wiatry lokalne. Nad Morzem Adriatyckim wieje (od lądu) zimą porywista i chłodna bora. W okolicach Belgradu wieje ciepły, porywisty wiatr (o charakterze wiatru fenowego) południowo-wschodni – koszawa. W Grecji nad Morzem Egejskim wieje latem z północnego-wschodu stały, ciepły, suchy wiatr zwany etezje.
Na północy Bałkanów (w Serbii i na granicy Bułgarii z Rumunią) płynie 2. pod względem długości rzeka Europy – Dunaj. Pomiędzy Karpatami Południowymi a Górami Wschodnioserbskimi rozciąga się przełomowy odcinek Dunaju – Żelazna Brama. Przez Słowenię, Chorwacje, wzdłuż granicy chorwacko-bośniackiej i w Serbii płynie najdłuższy prawostronny dopływ Dunaju – Sawa (940 km długości). Dopływy Sawy to m.in.: Bosna (odwadniająca środkową Bośnię – źródła w okolicy Sarajewa) i Drina (odwadnia wschodnią Bośnię).
Inne dopływy Dunaju płynące przez Płw. Bałkański to m.in.: Wielka Morawa w Serbii, powstała z połączenia Zachodniej Morawy i Południowej Morawy (długość 493 km od źródeł Zachodniej Morawy) oraz Iskyr - najdłuższa rzeka w całości płynąca na terytorium Bułgarii, jedyna przełamująca się przez pasmo Bałkanu (368 km długości). Rzeki te należą do zlewiska Morza Czarnego. Pozostałe rzeki Bałkanów wpadające do Morza Czarnego (położone w Bułgarii i Turcji) są stosunkowo krótkie – najdłuższa jest Kamczija (244 km długości).
W Starej Płaninie (Bałkan) położony jest najwyższy wodospad Bałkanów - Rajsko Pryskało (124 m wysokości).
Do Morza Egejskiego i jego odnóg wpadają m.in.: Marica (grecki Evros), o długości 544 km (przepływa przez Bułgarię oraz wzdłuż granicy turecko-greckiej), Struma (grecki Strimonas), o długości 410 km (płynie przez zachodnią Bułgarię i Grecję), Wardar (grecki Aksis), o długości 388 km (płynie przez Macedonię i Grecję).
Inne rzeki Grecji są krótsze – najdłuższy jest Aliakmon (297 km) w greckiej Macedonii.
Do Morza Adriatyckiego wpada m.in.: Drin, powstały z połączenia Białego Drinu i Czarnego Drinu (rzeki te płyną w Macedonii, Republice Kosowa i Albanii) i Neretwa (225 km długości) w Bośni i Hercegowinie i w Chorwacji.
Wśród jezior można wyróżnić jeziora pochodzenia tektonicznego – Jez. Ochrydzkie i Jez. Prespa na granicy Macedonii, Albanii i Grecji, tektoniczno-krasowe/poljowe (np. Jez. Szkoderskie na granicy Albanii i Czarnogóry, największe jezioro Bałkanów – 360-550 km2 powierzchni), jeziora krasowe/trawertynowe (np. Jez. Plitwickie w Chorwacji), niewielkie jeziora polodowcowe w górach Riła i Piryn w Bułgarii oraz nadbrzeżne jeziora limanowe w Bułgarii (np. Jezioro Burgaskie).
Roślinność naturalna to lasy: dębowe, kasztanowcowe, bukowe i bukowo-jodłowe. Człowiek spowodował, ze w wielu miejscach dominują twardolistne zarośla typu makia lub frygana (z rozmarynem, wawrzynem, oleandrami). Wśród dużych zwierząt występują jelenie, dziki, wilki i niedźwiedzie. Liczne są też zwierzęta ciepłolubne – ptaki (pelikany) i gady (żółwie greckie, jaszczurki, wąż Eskulapa, czy wąż malpolon z rodziny połozowatych).
GOSPODARKA
Wśród gospodarek Płw. Bałkańskiego (mimo kryzysu) największa jest gospodarka grecka – PKB wynosił w 2010 roku 201 mld dolarów amerykańskich (mniej niż w przypadku gospodarki Polski). PKB Chorwacji wynosiło 61 mld USD, Bułgarii – 48 mld USD, Serbia – 36,5 mld USD, Bośnia i Hercegowina – 17,5 mld USD, Albania – 12,5 mld USD, Macedonia – 9 mld USD, Republika Kosowa – 6,9 mld USD, Czarnogóra – 4 mld USD.
PKB per capita w parytecie siły nabywczej Grecji wynosił ok. 27 800 dolarów amerykańskich – najwięcej spośród państw bałkańskich (znacznie więcej niż w Polsce), PKB per capita PPP Chorwacji wynosi ok. 19 500 USD (podobną jak w Polsce), a pozostałe kraje bałkańskie mają wartość PKB per capita PPP znacznie niższa niż w Polsce.
Kraje bałkańskie są ważnymi producentami produktów rolnych i morskich (m.in. ryb, gąbek i ośmiornic). Grecja jest największym lub jednym z największych w Europie producentów oliwek i oliwy z oliwek, pistacji, fig, migdałów, wina bawełny oraz nabiału (ser feta).
Inne kraje bałkańskie są dużymi producentami tytoniu, słonecznika (Bułgaria), śliw (Bośnia i Hercegowina i Serbia), malin (Serbia), olejków kwiatowych – różanego i lawendowego (Bułgaria i Chorwacja).
W przeszłości Bałkany były ważnym regionem górniczym Europy. Współcześnie Grecja (6,3% wydobycia światowego), Serbia i Bośnia i Hercegowina są ważnymi obszarami wydobycia węgla brunatnego. Ropa naftowa i gaz ziemny wydobywane są w Chorwacji i w Serbii w Kotlinie Panońskiej. Albania jest ważnym producentem rud chromu (kopalnia w Bulqiza – 0,9% wydobycia światowego w 2008 roku). W Bułgarii wydobywane są m.in. rudy miedzi, a w Serbii rudy miedzi, rudy antymonu. Duże znaczenie ma też wydobycie surowców skalnych, m.in. marmuru na wyspie Naksos w Grecji.
Przemysł przetwórczy w krajach bałkańskich jest zróżnicowany. Jest to m.in.: hutnictwo stali i metali nieżelaznych (m.in. cynku i ołowiu), przemysł petrochemiczny, przemysł farmaceutyczny (chorwacka Pliva), przemysł środków transportu (m.in. w Bułgarii, czy zakłady przemysłu samochodowego Zastava w Kragujewacu w Serbii), przemysł włókienniczy, przemysł cementowy i przemysł spożywczy.
Duże znaczenie gospodarcze ma w niektórych krajach bałkańskich turystyka (zwłaszcza w państwach nadmorskich). Udział turystyki w tworzeniu PKB wynosi: 12,9% w Bułgarii, 15,4% w Czarnogórze, 16,5% w Grecji, 21,8% w Albanii i 26,5% w Chorwacji.
Nadmorską turystykę wypoczynkową w sezonie letnim uprawiać można m.in. na: wybrzeżu dalmatyńskim Chorwacji i Czarnogóry, Riwierze Olimpijskiej i w Iraklion na Krecie w Grecji oraz w Złotych Piaskach i Burgas w Bułgarii.
Region ten przyciąga też miłośników architektury i sztuki. Turystów przyciągają tu starożytne ruiny (np. Knossos na Krecie, Akropol ateński, Delfy i Olimpia, pałac Dioklecjana w Splicie) oraz zabytki średniowieczne (np. klasztory Meteory i kościoły Mistry w Grecji, Rilski Monastyr w Bułgarii, czy Monaster Gračanica w Kosowie, jak również średniowieczne miasto Dubrownik) oraz osobliwości przyrody (np. krasowe Jeziora Plitwickie w Chorwacji).
W Grecji duże znaczenie mają usługi transportowe. Grecja ma największą flotę handlową na świecie.
Rozwój gospodarczy państw bałkańskich napotyka jednak wiele problemów. Należą do nich:
- zniszczenia wojenne (wojna, zwłaszcza w Bośni spowodowała przerwanie pracy wielu zakładów przemysłowych) i zerwanie powiązań gospodarczych pomiędzy przedsiębiorstwami krajów dawnej Jugosławii,
- korupcja (gospodarka bułgarska jest uważana za najbardziej zagrożona przez korupcję w Unii Europejskim),
- rozwój nieoficjalnego sektora gospodarki (szarej strefy) – nie płacącej podatków, ale dającej zatrudnienie,
- wysokie bezrobocie (stopa bezrobocia: Bułgaria – 12,9% w 2013 r., Albania – 13,2% w 2013 r., Czarnogóra – 15,0% w 2013 r., Chorwacja - 18,6% w 2013 r., Serbia – 20,1% w 2013 r., Bośnia i Hercegowina – 27,2% w 2011 r., Grecja – 27,4% w 2013 r., Macedonia 28,7% w 2013 r., Kosowo – 45% w 2011 r.),
- silna penetracja gospodarki przez zorganizowaną przestępczość (podrabianie pieniędzy i kart płatniczych, przemyt narkotyków i ludzi - imigrantów, handel ludźmi – gł. kobietami do domów publicznych, kradzieże samochodów).