Totalitaryzm XX w. – geneza
Cierpienia milionów ludzi podczas dwóch wojen światowych, obozy koncentracyjne, zjawisko Holocaustu, planowe eksterminacje ludności na wielką skalę, miliony ofiar zbrodni komunizmu i faszyzmu to skutki totalitaryzmu. Historia pokazuje, że ustrój totalitarny jest wielkim niebezpieczeństwem dla człowieka również z powodu zagrożenia, jakie niesie dla jego życia duchowo-intelektualnego.
Zwykle pojawiał się w państwie człowiek lub grupa ludzi, którzy byli przekonani, iż realizowana przez nich ideologia zbawi człowieka i świat, zaś do władzy dochodzili za wszelką cenę, zwykle przez zamach stanu. Rozwój systemów totalitarnych dwudziestego wieku (rządów dyktatorskich i despotycznych ) – nazizmu i komunizmu – możliwy był dzięki trwającej rewolucji przemysłowej, powodującej coraz szybsze zmiany społeczne.
Te systemy opierały się na utopijnych założeniach i fascynacji rozwojem nauki, która miała przynieść zagubionemu człowiekowi współczesnemu odpowiedzi na kluczowe pytania. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są Hannah Arendt i Karl Popper. Ideologie i myśl XIX wieku i początku XX wieku zapewniały podstawę filozoficzną dla obu systemów. Dla nazizmu był nią narodowy socjalizm, oparty o rasistowską ideę predestynacji ludów nordyckich i antysemityzm. Opanowanie świata, podpierane analizami geopolitycznymi, miało być naturalną koleją rzeczy wynikającą z hierarchii ras i narodów. Dla komunizmu ideologią państwową stał się marksizm-leninizm, pochodna dziewiętnastowiecznej filozofii marksistowskiej. Celem była ogólnoświatowa rewolucja proletariatu.
Totalitaryzm XX w. – skutki
Państwa objęte tą formą rządów prowadziły politykę agresywną, polegającą na ciągłych podbojach, które III Rzeszy miały dać przestrzeń życiową, zaś ZSRR wolność dla ludu. Doprowadziły zaś do tego, że odbywała się indoktrynacja nowego pokolenia w duchu ideologii państwowej, wpajanie społeczeństwu poczucia zagrożenia, militaryzacja form organizacji społecznych oraz generowanie poczucia, że jedynie utrzymanie ideologii państwowej i państwa totalitarnego jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo.
W państwie funkcjonował rozbudowany system przymusu - armia, służby specjalne i siły policyjne. Gospodarkę zaś zorganizowano wedle schematów – w komunizmie była to kolektywizacja wsi - zniesienie własności prywatnej i skupienie wszelkich dóbr w rękach państwa, system kołchozów i sowchozów; w nazizmie - system korporacyjny - sieć piramidalnych powiązań gospodarczych umożliwiających partii centralne zarządzanie.
Totalitaryzmy przyniosły miliony ofiar na całym świecie - najbardziej brutalnym ich skutkiem było zastosowanie masowych ludobójstw na różnych narodach, eksterminacja ludności podbitej, m.in. likwidacja znacznej liczby Żydów, Romów. Skutkiem wykoślawionych ideologii stał się wybuch II wojny światowej, który doprowadził do ogromnych zniszczeń materialnych, krwawych i wyniszczajacych walk zbrojnych trwających 6 lat, a ostatecznie do zmiany sytuacji społeczno-politycznej w znacznej części globu.