Górski Karabach - przyczyny
Konflikt w Górskim Karabachu jest przykładem konfliktu wywołanego dążeniami separatystycznymi, które swoje źródło mają w czasach historycznych. Region ten jeszcze przed naszą erą został zajęty przez ludy dzisiejszej Armenii, a choć następnie Armenia utraciła go, Ormianie zdążyli się zadomowić w tym trudno dostępnym regionie położonym między dzisiejszą Armenią a Azerbejdżanem.
W XVIII wieku tereny Górskiego Karabachu zostały zajęte przez Persję, a w przyszłości włączone do prowincji, która należeć miała do muzułmańskiego Azerbejdżanu. W 1917 r. Górski Karabach znalazł się w granicach Zakaukaskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która w krótkim czasie rozdzieliła się na trzy kraje – Armenię, Azerbejdżan i Gruzję. Wówczas Azerowie wkroczyli do Karabachu wypierając stamtąd Ormian – Azerbejdżańską dominację wspierali alianci, którzy liczyli na przyszłą możliwość dostępu do azerskich złóż ropy naftowej.
Górski Karabach - przebieg
W 1920 r. Kaukaskie Biuro partii bolszewickiej zadecydowało o włączeniu Karabachu do Azerbejdżanu – w ten sposób obszar w 95% zamieszkiwany przez Ormian stał się fragmentem Azerbejdżańskiej Republiki Rad. Mimo dość dużej autonomii Karabachu, od czasu do czasu dochodziło do różnego rodzaju działań związanych z postulowanym przyłączeniem Karabachu do Armenii. Działania te nasiliły się szczególnie w latach 80. - wówczas deputowani z Górskiego Karabachu wezwali przywódców ZSRR, Armenii i Azerbejdżanu do przyłączenia Karabachu do Armenii. Wywołało to wiele aktów przemocy, fale uchodźstwa z Karabachu, dochodziło również do pogromów Ormian. Niekorzystną sytuację w Karabachu pogorszyło silne trzęsienie ziemi w Armenii, w wyniku którego ZSRR przejął kontrolę nad Karabachem.
Na przełomie lat 80. i 90. Armenia ogłosiła przyłączenie Górskiego Karabachu, który następnie ogłosił się republikom. Wywołało to zbrojną odpowiedź ze strony Azerbejdżanu – ostrzał artyleryjski i blokadę ekonomiczną. W kolejnych latach trwał konflikt – Górski Karabach i Azerbejdżan były wspierane przez różne kraje – Karabach przez Armenię, Azerbejdżan przez Turcję.
W rozwiązanie konfliktu w Górskim Karabachu włączyła się ONZ, a także tzw. Mińska Grupa KBWE (późniejszej Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). W drugiej połowie lat 90. rozpoczęły się negocjacje pokojowe między prezydentami Armenii i Azerbejdżanu – odpowiednio Robertem Koczarianem i Gäjdarem Älijewem. Wiele prób uregulowania sporów kończyło się jednak fiaskiem, co wynika między innymi z bezkompromisowych postaw obu stron. Mimo trwania rozmów pojednawczych, od czasu do czasu dochodzi do incydentów granicznych między Azerami a Ormianami, co pokazuje także źródło trudności w pokojowym rozwiązaniu konfliktu.
Warto podkreślić, że w Górskim Karabachu odbyło się kilka referendów – w każdym z nich zwycięża opcja suwerenności Karabachu, a w 2006 r. referendum zadecydowało o przyjęciu konstytucji.
Obecnie Republika Górski Karabach jest państwem z demokratycznie wybraną władzą, które jednak nie jest uznawane przez żadne państwo na świecie, w tym także zaprzyjaźnioną Armenię. Skutkiem konfliktu w Górskim Karabachu jest śmierć kilkudziesięciu tysięcy osób, fala uchodźców (ponad 800 tysięcy), którzy żyją w obozach w katastrofalnych warunkach .