IRA, czyli Irlandzka Armia Republikańska (ang. Irish Republican Army) jest jedną z najdłużej działających organizacji zbrojnych, ponieważ jej początki doktrynalne można znaleźć już w końcówce XVIII wieku. Pierwszym krokiem ku powstaniu IRA był jednak listopada 1913 r., kiedy to powołano organizację o nazwie Ochotnicy Irlandzcy (w jej skład w zdecydowanej większości wchodzili katolicy), jako odpowiedź na działalność przeciwników wolnej Irlandii (w zdecydowanej wierze protestantów, zwolenników trwającej od 1801 r. unii z Wielką Brytanią). Sama Irlandzka Armia Republikańska powstała później, po powstaniu wielkanocnym (1916 r.) – które choć było klęską militarną zwolenników wolności Irlandii, stało się punktem wyjścia sukcesu politycznego w wyborach parlamentarnych w 1918 r. - zwolennicy niepodległości kraju zdobyli zdecydowaną większość miejsc (73) na 105 miejsc w Izbie Gmin przeznaczonych dla Irlandii. Zwolennicy autonomii Irlandii zdobyli wówczas zaledwie 6 miejsc.
Założycielem IRA był Michael Collins.
W powiązaniu z IRA od początku XX wieku działa również partia polityczna Sinn Fein (pol. My sami).
IRA – cele
Celem powstania armii było prowadzanie wojny partyzanckiej z przeważającą liczebnie armią brytyjską, jednak to nie sama wojna była najważniejsza. Podstawowym zadaniem IRA była walka o autonomię, a następnie niepodległość Irlandii. Po jej uzyskaniu cel uległ przeobrażeniu – dążono wówczas do zjednoczenia podzielonej Irlandii.
IRA – historia
W 1919 r. doszło do pierwszej akcji zbrojnej Ochotników Irlandzkich przeciwko Brytyjczykom – rozpoczęte wówczas działania zbrojne przerodziły się w wojnę irlandzko-brytyjską, która trwała do 1921 r. Wojna zakończyła się traktatem zawartym w dniu 6 grudnia 1921 r. w Londynie – traktat dzielił wyspę na dwie części – Wolne Państwo Irlandzkie (status dominium, państwo niepodległe) – składające się z 26 południowych hrabstwa oraz Irlandię Północną, prowincję brytyjską (6 hrabstw). Ustalenia traktatu nie rozwiązywały irlandzkiej kwestii narodowej, dlatego też w kolejnych dziesięcioleciach rozmaite formy nacjonalizmów (w tym działalność IRA) nadał pozostawały aktywne. Nie zmieniło się to także po 1948 r, kiedy irlandzki parlament uchwalił Ustawę o Republice Irlandii – Irlandia pozostawała bowiem podzielona.
W kolejnych dekadach XX wieku działalność IRA była mniej lub bardziej widoczna. Warto zaznaczyć, że z upływem czasu organizacja traciła spójność, dochodziło do licznych rozłamów związanych m.in. z odmienną oceną skuteczności stosowanych środków – aktów przemocy. Wyrazistymi przejawami działalności IRA mogą być zamachy bombowe z lat 70., m.in.: „krwawy piątek” (w wybuchu bomb w Belfaście zginęło 9 osób), z lat 80., m.in.: wybuch bomby na konferencji brytyjskich Konserwatystów (5 osób zabitych), z lat 90. - wybuch bomby w Omagh (ponad 30 zabitych, setki rannych osób). Koniecznie trzeba podkreślić, iż powyższe zamachy nie były dokonywane stale przez tę samą organizację. IRA podpisała zawieszenie broni w 1996 r., jednak aktywne pozostają nadal jej bardziej radykalne odmiany, przede wszystkim tzw. RIRA (ang. Real IRA). RIRA dokonała wspomnianego zamachu bombowego Omagh – brutalność zamachu spowodowała jednak znaczący spadek jej popularności, od czasu do czasu organizacja ta przypomina nadal o swoim istnieniu (np. wybuch samochodu w 2010 r. w Newry).
Oficjalny koniec zbrojnej działalności IRA nastąpił w 2005 r.
W wyniku działalności IRA, innych organizacji paramilitarnych, a także sił brytyjskich zginęło ponad 3700 osób. W przyszłości możliwy jest powrót do stosowania przemocy (jak choćby w przypadku zamachów RIRA z 2010 r.), ponieważ – jak wspomniano – główny cel nacjonalistów irlandzkich – jedność i niepodległość Irlandii – nie został osiągnięty.