Papież (gr. pappas – ojczulek; wł. papa) to tytuł biskupa Rzymu, który jest głową całego Kościoła rzymskokatolickiego. Jego zadaniem jest nie tylko sprawowanie najwyższej władzy w Kościele, ale również zarządzanie Państwem Watykańskim i reprezentowanie go na arenie międzynarodowej. Papieża wybiera Kolegium Kardynalskie na konklawe. W wypełnianiu duszpasterskiej posługi biskupa Rzymu wspomaga Kuria Rzymska, mająca delegowane prawo do rozstrzygania poszczególnych spraw.
Papież uznawany jest za następcę św. Piotra, czyli apostoła, którego sam Jezus Chrystus powołał na przywódcę swoich uczniów i zwierzchnika Kościoła: Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie». (Mt 16, 18-19).
Do powyższych słów nawiązuje symbolika herbu papieskiego, który każdy papież przyjmuje na początku swojego pontyfikatu. Poszczególne herby różnią się między sobą, ale ich stałym elementem są złoty i srebrny klucz, reprezentujące siłę łączenia i rozwiązywania na ziemi (srebrny) i w niebie (złoty).
Kościół katolicki nie tylko uznaje, że władza papieska jest bezpośrednią i najwyższą władzą jurysdykcyjną w sprawach wiary, obyczajów, dyscypliny i funkcjonowania instytucji kościelnych, ale także przyjmuje, iż decyzje papieża dotyczące wiary i moralności są niezmienne i nieomylne – dogmat o nieomylności papieża został ogłoszony na I Soborze Watykańskim w 1870 r. Jedynie papież ma także prawo zwołać sobór powszechny, przewodniczyć jego obradom osobiście (lub przez delegatów) oraz określać ramy tych obrad i nadawać moc prawną soborowym decyzją.
Biskup Rzymu bywa tytułowany również Ojcem Świętym, Namiestnikiem Chrystusa, Najwyższym Kapłanem, prymasem Włoch, następcą Księcia apostołów, patriarchą Zachodu oraz głową państwa watykańskiego. Przysługuje mu biały kolor sutanny.
Pontyfikat to czas sprawowania urzędu przez papieża. Rozpoczyna się on w momencie przyjęcia wyboru dokonanego na konklawe, a kończy w momencie śmierci lub złożenia rezygnacji (można zrezygnować z urzędu, ale sama godność papieska jest dożywotnia). Natomiast okres od śmierci lub rezygnacji papieża do wyboru następcy określany jest sediswakancją (łac. sedes vacans – „nieobsadzona stolica” lub „pusty tron”).
Tytułu papieża używa również prawosławny patriarcha Aleksandrii i całej Afryki oraz koptyjski patriarcha Aleksandrii, głowa Kościoła koptyjskiego.
Konklawe
Konklawe (łac. conclave – „zamknięte pomieszczenie”) nazywa się zebranie kardynałów, zwoływane najdalej 18. dnia po śmierci/rezygnacji papieża, w celu wyboru nowego Ojca Świętego. Odbywa się ono przy zupełnym wyłączeniu osób zewnętrznych.
Zgodnie z obecnymi przepisami, po śmierci/rezygnacji papieża kardynałowie, którzy nie przekroczyli wieku osiemdziesięciu lat (tzw. kardynałowie elektorzy) spotykają się w Pałacu Watykańskim, by wybrać w głosowaniu jego następcę. Konklawe trwa tak długo, dopóki co najmniej 2/3 głosów nie zostanie oddanych na jednego kandydata. Głosowanie kardynałów jest tajne i toczy się w kolejnych turach.
Kartki z rozstrzygającego głosowania pali się, ale nie dodając słomy, dzięki czemu powstaje biały dym, który oznajmia ludziom znajdującym się na zewnątrz konklawe, że wybrano nowego papieża.
Przewodniczącym zgromadzenia jest kardynał dziekan, który, po przyjęciu wyboru przez papieża-elekta i złożeniu mu hołdu, ogłasza zebranemu tłumowi wiernych nazwisko i przybrane imię z balkonu bazyliki Św. Piotra.