Do czego służy zaimek?
Zaimek w zdaniu zastępuje inne części mowy, umożliwiając skrócenie wypowiedzi, jej uproszczenie lub uniknięcie powtórzenia.
Może zastępować:
- rzeczownik – To jest Adam. On (Adam) jest moim przyjacielem,
- przymiotnik – Ta sukienka jest niebieska. Też mam taką (niebieską),
- liczebnik – Mam dwadzieścia lat. Kasia też tyle (dwadzieścia) ma,
- przysłówek – Szybko czytam. Kasia też tak (szybko) czyta.
Podział zaimków
Ze względu na to, jaką część mowy zastępują, wyróżnia się zaimki:
- rzeczowne (zastępujące rzeczowniki), np. ja, tobie, to, ktoś, nic, sobie,
- przymiotne (zastępujące przymiotniki), np. jakiś, taki, który, twój, żaden, czyj,
- liczebne (zastępują liczebniki), np. tyle, ileś, wiele,
- przysłowne (zastępują przysłówki) – stąd, jak, gdzie, tam, wtedy, odtąd.
Ze względu na funkcję wyróżnia się zaimki:
- osobowe, którymi można zastąpić nazwy osób, np. ja, ty, my, on, ona, my, wy, oni,
- dzierżawcze, wskazujące na przynależność do kogoś lub czegoś, np. mój, nasz, wasz, ich, swój,
- wskazujące, dotyczące tego, na co się wskazuje gestem lub tego, o czym była mowa wcześniej, np. ten, tamten, ta, tamta, ów, tu, tam, wtedy,
- pytajne, służące do tworzenia pytań, np. jak?, jaki?, kiedy?, gdzie?, kto?, co?,
- względne, służące do wprowadzania zdań podrzędnych, np. który, gdy, gdzie, kiedy,
- zwrotny, wskazujący na identyczność podmiotu i dopełnienia – się / siebie,
- nieokreślone, dotyczące obiektów nie w pełni znanych mówiącemu, np. ktoś, coś, kiedyś, gdzieś, ileś, komuś.
Funkcja w zdaniu
Zaimek w zdaniu może pełnić funkcję podmiotu (Ja jestem najszybszy.), dopełnienia (Daj mi trochę czasu.), orzecznika (Ten dom jest mój.), przydawki (Mój dom jest niewielki).
Odmiana
Odmieniają się zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne. Zaimki przysłowne (jak przysłówki) nie odmieniają się.
Zaimki rzeczowne i liczebne odmieniają się przez przypadki (M. ja, D. mnie, N. mną oraz M. tylu, N. tyloma), a zaimki przymiotne przez liczby, rodzaje i przypadki (M. taki/taka/takie, D. takiego/takiej/takich, N. takim/taką/takimi).
Warto pamiętać
Dłuższych form zaimków używa się na początku zdań (Mnie nie przekonasz. Ciebie się nie boję. Jego lubię najbardziej.), po przyimkach (Przyjdź do mnie. Liczę na ciebie. Czekam na jego mamę.) oraz akcentując przeciwieństwa (Udało się to mnie, nie tobie. Wybrałem ciebie, nie jego.). Krótsze formy występują wewnątrz zdania (Lubię cię. Pokaż mi go.).
Zaimka tę używamy, gdy odnosi się on do rzeczownika w bierniku (tę piękną dziewczynę, tę późną porę, tę druzgocącą porażkę), a zaimka tą, gdy odnosi się do rzeczownika w narzędniku (tą piękną dziewczyną, tą późną porą, tą druzgocącą porażką).