 |
| Melpomena, muza tragedii/ commons.wikimedia.org/ Sting |
Geneza tragedii greckiej
Na rodowód tragedii antycznej złożyło się kilka źródeł. Pierwszym z nich były obrzędy związane z kultem Dionizosa (tzw. Dionizje), których celem było ekstatyczne połączenie z bóstwem. Kluczowe znaczenie miały tu dytyramby, czyli hymny wykonywane na cześć Dionizosa. Drugim źródłem tragedii był kult zmarłych, a dokładnie lamentacje (pieśni żałobne). Ważny czynnik genezy stanowiły także misteria eleuzyńskie ku czci bogini Demeter. Wreszcie ostatnim składnikiem, który wpłynął na powstanie tragedii, był dramat satyrowy, zawierający elementy komediowe. Na przełomie VII i VI w. p. n. e. doszło do połączenia wszystkich tych składników i narodziła się tragedia.
Źródłosłów
Nazwa tragedia wywodzi się od dwóch greckich słów: ode („pieśń”) i tragos (kozioł). Tragedia znaczy więc tyle, co „kozłośpiew”. Nazwa ta wiąże się z pierwotną formą tragedii, w której w skład chóru, oprócz koryfeusza, wchodzili aktorzy-satyrowie.
Rozwój tragedii
Historia rozwoju greckiej tragedii rozpoczęła się w VI w. p. n. e., kiedy to Arion przekształcił dytyramb (dotąd pieśń religijną) w samodzielny utwór artystyczny. Twórca ten wprowadził również pojęcie naśladownictwa, to znaczy oddzielił rzeczywistą osobę aktora od postaci, którą aktor ten przedstawiał. Początkowo pokazywano sceny z życia Dionizosa, natomiast później urozmaicono tematykę o inne mity. Pierwsza tragedia została wystawiona przez Tespisa, w Atenach, w 534 r. p. n. e., podczas Wielkich Dionizjów. Tespis wprowadził też do tragedii samodzielnego aktora. Powstał wówczas zwyczaj agonu, czyli pojedynku tragediopisarzy podczas tego święta. Brało w nim udział trzech twórców, którzy wystawiali tetralogię (3 tragedie i 1 dramat satyrowy). Agon trwał przez tydzień. Nagrodą dla tragediopisarza, który wygrał, była możliwość piastowania różnych urzędów. Dalsze zmiany tragedii wiążą się z osobami trzech wielkich twórców: Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Ajschylos wprowadził drugiego aktora, a ponadto ograniczył rolę chóru. Sofokles dołączył trzeciego aktora, zapoczątkował stychomytię, czyli krótkie repliki bohaterów, a także pogłębił motywację psychologiczną bohaterów. Eurypides z kolei wprowadził do tragedii elementy realistyczne, pomyślne zakończenie (tragikomedia) i rozbudowane monologi.
Tragedia rzymska
Kierunek dalszych przekształceń tragedii antycznej nadała tragedia rzymska. Doszło tu do rozluźnienia jej związku z kultem religijnym i została ona podporządkowana celom dydaktycznym, politycznym i społecznym.
Główni twórcy
Pierwszą istotną postacią greckiej tragedii był Ajschylos. Jego najważniejsze utwory to: „Persowie”, „Prometeusz skowany”, a także „Oresteja”. Z kolei Sofokles zasłynął z dzieł takich jak: „Antygona”, „Król Edyp”, „Elektra”. Natomiast najwybitniejszy z antycznych tragediopisarzy – Eurypides był między innymi autorem „Andromachy”, „Elektry”, „Medei”, „Ifigeni w Taurydzie”. Wśród rzymskich twórców należy natomiast wymienić Liwiusza Andronika, Newiusza, Enniusza oraz Senekę („O Herkulesie szalejącym”, „Troades”). Seneka zawęził pojęcie tragizmu do fabuły sensacyjnej, krwawej i sadystycznej.
Kontynuacje
Należy pamiętać, że tragedia nie zniknęła wraz z epoką antyku. Jej odrodzenie nastąpiło w renesansie, czego przykładem w literaturze polskiej jest „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Osobnym zjawiskiem jest tragedia szekspirowska, w której tragizm sąsiadował z komizmem. Istotny fenomen stanowi również tragedia we francuskim klasycyzmie. Trzeba tu pamiętać o takich twórcach jak Corneille (np. „Cyd”) i Racine (np. „Berenika”, „Fedra”). Elementy tragedii występowały również w dziełach romantyków (np. Schillera, Goethego), a następnie u modernistów (np. Strindberga, Ibsena).