Geneza
„Ferdydurke” powstało w 1937 roku. Miało być odpowiedzią na nieprzychylną krytykę, a stało się dziełem traktującym o schematach i maskach narzucanych jednostce przez środowisko. Jej przesłanie jest aktualne do dziś.
Czas i miejsce akcji
Czas akcji nie jest jednoznacznie określony, lecz realia przedstawione w utworze przemawiają za tym, iż toczy się ona w latach 30. XX w. To wówczas w społeczeństwie górowały dwie odmienne postawy: jedna hołdująca tradycji (Hurleccy) i druga nowoczesna, łamiąca ówczesne konwenanse (Młodziakowie). Ponadto w tekście napotkać można nazwy wynalazków technicznych, typowych dla tamtego okresu - mowa jest o automobilu czy też kinematografie.
Akcja toczy się w kilku miejscach. Powieść rozpoczyna się w mieszkaniu Józia, skąd zabiera go profesor Pimko (Józio zostaje przeniesiony do szkoły dyrektora Piórkowskiego) Kolejnym miejscem akcji jest mieszkanie Młodziaków, u których ma zamieszkać Józio. Stamtąd akcja przenosi się do Warszawy, dokąd udają się w poszukiwaniu idealnego parobka Józio i Miętus, a następnie do majątku Hurleckiej w Bolimowie, gdzie Miętus poznaje parobka Walka.
Motywy
Motyw dziecka
Narrator stwierdza w kilku miejscach utworu, iż „wszystko jest podszyte dzieckiem”. Oznacza to, że mimo upływu lat i dojrzewania fizycznego we wnętrzu każdego człowieka tkwi głęboko skrywane dziecko. W rezultacie człowiek nigdy nie dojrzewa.
Motyw maski
„Ferdydurke” ukazuje problem maski, jaką narzuca człowiekowi społeczność, w której żyje. Gombrowicz nazywa tę maskę „gębą”.
Miętus poszukuje idealnego parobka, który nie miałby żadnej miny i z którym mógłby się on zbratać. W rzeczywistości szuka on człowieka, który będzie pozbawiony maski. Będzie sobą. Takim człowiekiem jest dla niego parobek - człowiek niewykształcony. Miętus znajduje go w majątku Hurleckich. Walek jest analfabetą. Nie ma nawet nazwiska, ale jest sobą. Nie gra.
Motyw rodziny
Przykładem rodziny w „Ferdydurke” są Młodziakowie. W życiu kierują się ideą nowoczesności, z której uczynili fałszywą normę swojego postępowania. Zachęcają oni swoją nastoletnią córkę do kontaktów z kolegami i prowokują ją do łamania konwenansów i śmiałych zachowań, toteż Ziuta prowadzi dość burzliwe życie. Otrzymuje liczną korespondencję miłosną od swoich adoratorów, wśród których jest także profesor Pimko.
Młodziakowe w konfrontacji z rzeczywistością nie wytrzymują i odrzucają swoją nowoczesność. Nie są oni w stanie zaakceptować związku swojej nastoletniej córki z dojrzałym mężczyzną, będącym w dodatku jej nauczycielem.