W analizie utworu poetyckiego bardzo pomocne jest określenie rodzaju wypowiedzi lirycznej jaka w nim występuje. Ze względu na sposób wypowiadania się podmiotu w utworze wyróżniamy lirykę bezpośrednią i lirykę pośrednią.
Liryka bezpośrednia
Jeden z rodzajów liryki, w której podmiot wyraża swoje myśli i uczucia kierując je wprost do adresata. W ten sposób podmiot ujawnia się wykorzystując w wypowiedzi pierwszą osobę liczby pojedynczej. Najważniejszą formą liryki bezpośredniej jest monolog, dzięki któremu podmiot przekazuje swój emocjonalny stosunek do świata.
Lirykę bezpośrednią dzieli się na:
- lirykę osobistą, w której podmiot liryczny może być utożsamiany z autorem, a czasem nawet sam sugeruje, że nim jest. Utwory takie mogą być interpretowane jako manifestacja „ja” poety.
- lirykę roli, w której podmiot jest postacią historyczną lub mitologiczną, wypowiedź podmiotu imituje wypowiedź tej postaci.
- lirykę maski, w której podmiot wciela się w postać zwierzęcia, rośliny lub rzeczy martwej.
Te trzy typy liryki bezpośredniej pozwalają na zdystansowanie się poety, autora wobec tematu samego utworu. Lirykę bezpośtrednią rezprezentują m.in. "Treny" Jana Kochanowskiego.
Liryka pośrednia
W liryce pośredniej podmiot liryczny nie wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej, ale „ukrywa się” za światem przedstawionym w utworze. Jego przeżycia i uczucia wyrażane są pośrednio, za pomocą innych elementów wiersza np. poprzez opis krajobrazu lub jakiejś sytuacji.
Utwory, w których występuje liryka pośrednia są zazwyczaj bardzo plastyczne i pełne obrazów, za pomocą których podmiot może przekazać swoje emocje.
Rodzaje liryki pośredniej:
- opisowa, w której sytuacja wewnętrzna podmiotu jest wyrażona w opisie krajobrazu, zamiast osobowej narracji występuje opis
- sytuacyjna, inaczej narracyjna, w której podmiot opisuje zdarzenie nie będąc jego uczestnikiem, a swój stosunek do świata właśnie przywołując określoną scenę.
Do przykładów liryki pośredniej należą m.in. tatrzańskie wiersze Kazimierza Przerwy - Tetmajera ("Z Kasprowego Wierchu", "Pod Rysami").
|
|
