„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” to cykl czterech sonetów włączonych do zbioru „Krzak dzikiej róży” wydanego w 1898 roku we Lwowie. W zbiorze tym widoczna jest zasadnicza zmiana w twórczości Kasprowicza, określana mianem „przełomu modernistycznego”. Poeta odszedł od tematyki społecznej i estetyki naturalistycznej, skupiając się na kwestiach egzystencjalnych i metafizycznych, ujętych w konwencji impresjonistycznej oraz symbolistycznej.
Cykl obejmuje cztery utwory, każdy z nich przedstawia ten sam motyw – różę rosnącą obok próchniejącej już limby. Jednak w każdym z sonetów na ową scenę pada nieco inne światło – w ten sposób niejako utrwalony zostaje niby na kliszy proces przemijania; słońce chylące się ku zachodowi w ostatnim sonecie rodzi refleksję nad kwestią śmierci.
Poeta posłużył się tu techniką impresjonistyczną, zaczerpniętą z malarstwa. Tworzy cztery pejzaże, malując to samo miejsce, które za każdym razem wygląda nieco inaczej, ponieważ jest inaczej oświetlone, zmieniają się jego barwy i atmosfera. Autor próbuje uchwycić te ulotne obrazy, oddając za pomocą słów pełnię wrażeń, jakie wywołują. Impresjonizm przejawia się też w psychizacji wspomnianych elementów krajobrazu oraz w synestezji (połączenie wielu doznań zmysłowych).
„Krzak dzikiej różny...” należy do liryki tatrzańskiej. Informuje o tym sam tytuł, wskazujący na konkretne miejsce – Ciemne Smreczyny, czyli tatrzańską krainę.
Róża i limba to z kolei ważne symbole, które celowo zostały ze sobą zestawione. Róża w pełni rozkwitu oznacza życie, piękno, powodzenie, szczęście, młodość, delikatność. Powalona limba to symbol przemijania, klęski oraz śmierci. Potężne niegdyś drzewo teraz leży martwe. Zestawienie tych symboli brzmi jak przestroga: memento mori. Wszystko, co piękne, ma swój kres.
Sonet I ukazuje pejzaż tuż przed świtem – stawy jeszcze drzemią, uwaga obserwatora skupiona jest na krzaku róży, który barwą odcina się na tle szarych skał. W otoczeniu potężnych gór, niebezpiecznego krajobrazu (śliskiej turni czy „wężowisk kosodrzewiny”) wydaje się drobny i bezbronny. Poeta konsekwentnie personifikuje tytułową różę, przypisując jej różne stany emocjonalne: samotność, zadumanie, senność, strach. Oparcie dla delikatnego kwiatu stanowi pień limby powalonej przez gwałtowną burzę.
Obraz róży w kolejnym sonecie odmalowany zostaje już w świetle wschodzącego słońca, które łagodzi ostry, oparty na kontrastach nastrój świtu i wprowadza większe zróżnicowanie barw. Odnajdujemy tu nagromadzenie epitetów: srebrnolity, bladobłękitne itp., ponadto poeta – podobnie jak malarze-impresoniści – zaciera kontury przedstawianych elementów, rozmywa je wzbogacając o opis i elementy ruchu: „wiewne fale, siklawa mknie po skale,/ Pas rozwijając srebrnolity”. Krzak róży nadal czuje się zagubiony, wzdycha z żalem i tęsknotą.
Trzeci sonet wprowadza do krajobrazu jeszcze więcej ruchu i życia – pojawiają się w nim kozice, ptak, świstak. Jednocześnie spotęgowany zostaje nastrój lęku, wyrażany poprzez wykrzyknienia. Z nadejściem wieczoru (IV Sonet) zmienia się kolorystyka („W seledyn stroją się niebiosy”) i na powrót pojawia się cisza. Jest to jednak cisza złowieszcza, zwiastująca nadejście burzy. Wraz z nastaniem zmierzchu intensyfikują się zapachy, mrok sprawia, że wszystkie dźwięki wydają się bardziej tajemnicze i groźne.
Wszystkie cztery utwory napisane zostały wierszem sylabotonicznym. Jednostajne metrum zaburzają przerzutnie, potęgujące nastrój obecnego w cyklu niepokoju. W opisie zmiennego krajobrazu poeta posłużył się neologizmami, szukając odpowiednich określeń dla subtelnych odcieni barw i ulotnych wrażeń.
