Wiosna Ludów w Niemczech - przyczyny, przebieg, skutki

Rewolucyjna fala, jaka ogarnęła kraje niemieckie w roku 1848, była niejako zwieńczeniem dążeń i pragnień, których początków można się doszukiwać w epoce napoleońskiej. To wtedy właśnie bowiem doszło do pojawienia się w Niemczech nowoczesnego poczucia własnej odrębności narodowej – obejmującego już nie tylko swój własny, mały kraik, ale Niemcy jako całość. Stąd też prowadzone przez całe lata 20. i 30. dyskusje na temat kształtu możliwego państwa niemieckiego. Jednocześnie zaś idee te mieszały się z coraz potężniejszym nurtem liberalnym, chcącym wprowadzenia w państwach niemieckich konstytucji, jak również przekształcenia ich w monarchie parlamentarne. Kolejną kwestią poruszaną często była sprawa uwłaszczenia chłopów i ich sytuacji prawnej. Oprócz tego niezadowolenie budził trwający kryzys ekonomiczny, którego przyczyn dopatrywano się między innymi w skomplikowanych i licznych barierach celnych na terenie Związku Niemieckiego. Ów okres niepokoju i narastania nastrojów rewolucyjnych jest w historiografii niemieckiej nazywany określeniem „Vörmarz” - dosł. „przedmarzec”.

Wiosna Ludów rozpoczęła się w Niemczech w marcu 1848 roku. Wtedy to fala wystąpień przetoczyła się po kolei przez praktycznie wszystkie państwa niemieckie. Wysuwano zarówno hasła zjednoczeniowe, jak również żądania zniesienia cenzury, wprowadzenia nowego rządu, zniesienia różnic stanowych i uchwalenia konstytucji. Również w marcu 1848 roku w Heidelrbergu  rozpoczęto prace nad zwołaniem ogólnoniemieckiego parlamentu, który ostatecznie rozpoczął swoje obrady w maju. Władcy wielu krajów niemieckich, przerażeni wydarzeniami, godzili się na różnorakie ustępstwa.

Szczególnie dramatyczny przebieg miała rewolucja w Berlinie. Trwające od początku marca manifestacje i publiczne wystąpienia, skierowane w stronę króla zakończyły się tragicznie w czasie manifestacji 18.03.1848 roku, kiedy to wojsko otworzyło ogień do zgromadzonych cywilów (nie jest do końca pewne, czy akcja ta była zamierzona, czy też pierwsze strzały oddano przypadkowo). Król pruski, obawiając się po tym wydarzeniu rewolucji na skalę francuską, starał się ze wszystkich sił uspokoić mieszkańców, stąd też wydanie odezwy rozpoczynającej się od słów „do moich kochanych Berlińczyków”, obietnice reform w rządzie, wprowadzenia konstytucji i wyprowadzenie wojsk z Berlina, jak również zwolnienie z więzień wielu więźniów politycznych. Powołano również parlament pruski.

W drugiej połowie roku 1848 fala rewolucyjna zaczęła opadać. Mimo to w kilku krajach (m.in. Hesja, Badenia) próbowano nawet wprowadzić rządy demokratyczne. Jednakże pora na tak radykalne decyzje była już nieodpowiednia. Stopniowo kolejni władcy wycofywali się ze wcześniejszych ustaleń i przywracali stary ład. Król pruski na przykład uchwalił jeszcze konstytucję, 5.12.1848 roku, była ona jednak daleko mniej liberalna niż chcieli tego inicjatorzy ruchów społecznych. Ostatecznie rozwiązany został też parlament pruski.  

Mimo tych decyzji parlament frankfurcki uchwalił 28.03.1849 roku konstytucję ogólnoniemiecką i zaproponował koronę zjednoczonych Niemiec Fryderykowi Wilhelmowi IV – ten jednak odmówił słynnymi słowami, że „nie będzie podnosił korony z błota”. Ostatecznie do drugiej połowy roku 1849 w całym Związku Niemieckim do władzy powróciły stare siły, a ruchy rewolucyjne i reformatorskie spacyfikowano. Parlament frankfurcki został rozwiązany, po krótkotrwałych przenosinach, w Stuttgarcie w roku 1849.

Rewolucja w krajach niemieckich nie przyniosła tego, czego chcieli jej inicjatorzy i nie zjednoczyła Niemiec. Miała jednak ogromne skutki, jako że nawet te nieliczne reformy, jakie ostały się po jej wygaśnięciu wpływały na rządy w państwach. Oprócz tego okazało się wkrótce, że wystąpienia marcowe były tylko początkiem procesu zjednoczeniowego, który ostatecznie zainicjują i przeprowadzą silne Prusy.