Roman Dmowski - biografia, zasługi

Roman Dmowski uważany jest za jednego z najważniejszych, obok Piłsudskiego, z polskich działaczy niepodległościowych i polityków przełomu XIX i XX wieku. Urodził się 9.06.1864 w Kamionku pod Warszawą, w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Podjął naukę w gimnazjach warszawskich, gdzie był już zaangażowane w różnego rodzaju działalność patriotyczną, później zaś został przyjęty na Uniwersytet Warszawski, gdzie otrzymał tytuł doktora. W latach 1891 – 1892 studiował w Paryżu.

Już od wczesnej młodości był zaangażowany w działalność patriotyczną. Należał od 1888 do Związku Młodzieży Patriotycznej „Zet”. Był jednym z głównych twórców Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, założonego w roku 1897. Za różnoraką działalność patriotyczną był przejściowo więziony przez władze carskie, musiał też udać się na krótkotrwałą emigrację, z której powrócił ostatecznie w roku 1905.

Roman Dmowski był już wtedy autorem słynnej książki „Myśli Nowoczesnego Polaka” (1903), w której wyrażał poglądy przejęte później przez międzywojenne ruchy narodowe. Stawiał on w nich tezę przeciwną socjalistycznej walce klas, mówiąc o solidarności narodowej, która powinna być uważana za cel nadrzędny. Był zwolennikiem pracy organicznej. Jednocześnie zaś potępiał rewolucyjne zrywy, ze względu na ich socjalistyczne zabarwienie, ale i uważając, że większe korzyści da się osiągnąć dzięki legalnej działalności. Z tego powodu był przeciwnikiem rewolucji 1905 – 1907. Był posłem do Dumy rosyjskiej, jednakże jego oficjalnie głoszona prorosyjska postawa spowodowała napięcia w gronie samej endecji, mimo dosyć korzystnych wyników owej polityki. Dmowski uważał, że Rosja jest najmniej groźnym z zaborców, z którym można negocjować znaczne zwiększenie autonomii Królestwa Polskiego.

Po wybuchu I wojny światowej stanął po stronie Rosji i rozpoczął tworzenie Komitetu Narodowego Polskiego, wspierającego Ententę. W 1917 Komitet został rozwiązany i zreorganizowany ponownie w Paryżu. Dmowski swoją antyniemiecką postawą zyskał dosyć spory szacunek władz Ententy, co skutkowało jego pozycją jako nieoficjalnego reprezentanta sprawy polskiej, zaraz obok Ignacego Paderewskiego. W czasie konferencji paryskiej (1919) reprezentował polskie stanowisko, w imieniu rządu polskiego podpisał też traktat wersalski. Był zwolennikiem koncepcji inkorporacyjnej w sprawie wschodnich ziem Rzeczpospolitej – w jej myśl Polska powinna anektować na wschodzie wszystkie ziemie zamieszkałe przez ludność Polską i nie dopuścić na rozwinięciu się tam obcych państwowości, później zaś spolonizować mniejszości ukraińską i białoruską.

Co interesujące, w latach 20. poza drobnymi epizodami nie sprawował funkcji rządowych. Znajdował się w opozycji do zamachu stanu przeprowadzonego przez Piłsudskiego w roku 1926 i organizował prawicową opozycję.  Założył w roku 1927 Obóz Wielkiej Polski, później zaś, w 1928 roku, Stronnictwo Narodowe. W latach 30. z powodu choroby coraz bardziej wycofywał się z życia publicznego, ostatecznie zmarł 2.01.1939 roku.

Ocena postaci Romana Dmowskiego jest dosyć niejednoznaczna i do dzisiaj budzi kontrowersje, podobnie zresztą jak osoba Józefa Piłsudskiego. Dmowskiemu zarzuca się serwilizm wobec Rosji carskiej, antysemityzm i fascynację faszyzmem, jak również rozpętanie nagonki na mniejszości narodowe w Rzeczypospolitej. Z drugiej strony Polska zawdzięcza jego działaniom dyplomatycznym uznanie na arenie międzynarodowej, był on zręcznym dyplomatą i niewątpliwym patriotą.