Ostatni król Polski z dynastii Jagiellonów – Zygmunt II August (1520 – 1572), w wieku zaledwie dwóch lat został uznany za spadkobiercę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na króla Polski został koronowany w roku 1530 – jeszcze za życia swojego ojca Zygmunta I Starego.
Zygmunt II August – Polityka Wewnętrzna
Podobno już od najmłodszych lat Zygmunt August przejawiał wyjątkowe zdolności administracyjne. Oprócz uprzywilejowanej ówcześnie szlachty, młody władca dostrzegał również znaczenie pozostałych stanów w państwie polskim.
Zygmunt August stworzył ponadto własne stronnictwo polityczne, za sprawą nadanych urzędów oraz królewszczyzn. W ówczesnym czasie jego najbliższym współpracownikiem był Mikołaj Rudy Radziwiłł – brat drugiej żony króla Barbary.
W swoich dążeniach planował przede wszystkim zredukować znaczenie sejmu oraz szlachty, na rzecz rady królewskiej. Władca polski nie zwoływał w ogóle sejmu w latach 1559 – 1562.
W czasie sprawowania rządów nie był prywatnie zbyt zaangażowany religijnie – pozostając przy obrządku katolickim. W roku 1564 poparł wprowadzenie uchwał soboru trydenckiego na ziemiach polskich.
W okresie swojego panowania w latach 1548 – 1572, przyczynił się znacząco do upowszechnia tolerancji wśród społeczeństwa polskiego. Monarcha gwarantował m. in. swobodę religijną, przez co cieszył się powszechnym uznaniem wśród protestantów europejskich.
Z jego inicjatyw powstał po raz pierwszy w historii – na wzór Anglii, projekt utworzenia Kościoła narodowego – z językiem polskim, komunią pod dwiema postaciami oraz ze zniesieniem celibatu. Inicjatywa ta została w roku 1556 przedstawiona biskupowi Rzymu.
Zygmunt II August – Polityka Zewnętrzna
Król Polski dwukrotnie brał ślub z przyczyn czysto politycznych. Pierwsze małżeństwo zostało zawarte z inicjatywy jego ojca – Zygmunta I Starego. Jego żoną została wówczas pochodząca z dynastii Habsburgów – Elżbieta. Natomiast jego ostatnią (trzecią) żoną była siostra tej pierwszej – Katarzyna.
Do najważniejszych wydarzeń w kwestii polityki zagranicznej w okresie panowania Zygmunta Augusta należy zaliczyć unie lubelską. Została zawarta na sejmie w Lublinie 27 czerwca w roku 1569.
W odróżnieniu od dotychczasowych unii, ta na trwałe złączyła na zasadzie równości stron – Koronę oraz Litwę, w jeden organ państwowy – Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Obydwa kraje miały odtąd funkcjonować jako dwa państwa, których wzajemny federacyjny związek był odgórnie zabezpieczony.
Ponadto w okresie rządów Zygmunta Augusta nastąpiła również znacząca zmiana w Inflantach – polityczne osłabienie Zakonu Kawalerów Mieczowych. W efekcie obszary stały się przedmiotem rywalizacji wszystkich państw położonych nad Bałtykiem. Najwięcej inicjatywy na początku w tej kwestii przejawiała strona Rosyjska. Kolejno dołączyły do niej Dania oraz Szwecja. Wybuch konfliktu był w tej sytuacji nieunikniony.
W roku 1557 wybuchła ostatecznie wojna. Dania sprzymierzyła się ze Szwecją przeciwko Polsce oraz Rosji. Inflanty ostatecznie zostały podzielone między Rosje – zajęła Dorpat, Szwecje – zatrzymała Estonię wraz z Rewlem oraz Polskę – utrzymała Rygę.